Üet-eéh koffie
«SMALSIK®"
7
e hongerwinter
li de zwartste periodes uit z'n geschiedenis: de honger-
waarvan de meeste in het bezette Westen. Met kunst-
oewel er bijna niets meer te krijgen was.
oud-medewerkers.
STADSOMROEPER
BOZE BRIEF
POTTEN STROOP
REUZE-SCHUIF
Hongertocht bij Zwolle (Foto: collectie Paul Harmens)
1EEG, VOLKOMEN LEtf-'
Albert Heums
i bombardement in 1944
toch te dicht bij het vuur. Ik had
mijn eigen voorraadje. Brood
hadden we ook, gewoon uit de
voorraad. Veel hadden we niet
nodig en bij het afwegen hield je
altijd wel een onsje over.'
Door het gebrek aan vooraden
I bieden de AH-filialen een troos
teloze aanblik. De winkels zijn
zo goed als leeg. Om het nog wat
te laten lijken heeft Zaandam
opdracht gegeven om lege win-
kelbakken af te schermen met
gekleurde tekstkaarten en met
zand, oud papier of andere rom
mel gevulde verpakkingen in de
hand een boze brief. Toen ik
schappen te zetten. Legerstee:
'In 1945 werden die loze verpak
kingen uit de schappen gehaald
om te voorkomen dat de mensen
zouden denken dat er nog wat te
halen was.' Strietman: 'Alles
was uitverkocht. Voorheen ston
den al die planken prachtig vol
met blikken groenten. Maar
eind 1944 waren ze leeg, volko
men leeg. Eenmaal in de week
kwam er nog wat binnen. In
Breukelen had je een stadsom
roeper. Als ik weer wat voorraad
had, riep hij dat om. Dan kwa
men de mensen erop af.' Joop
van Dijk, in de hongerwinter on
der meer werkzaam in een fili
aal in Tiel: 'Eén keer in de week
kreeg je een kist biscuits. Die
kon je verdelen onder je klanten.
Er waren nog bussen VIM en
pakjes soep en kruiden en dat
was het. En Smalsko. We had
den in de zaak een radio, maar
dat mocht natuurlijk niet. Ik
heb dat ding in de etalage ver
stopt tussen de pakken Smals
ko. Hij heeft de oorlog nog over
leefd ook.'
De filiaalmedewerkers vullen
een groot deel van de tijd met
schrobben, boenen en vegen. Als
er bonnen verstrekt worden is
het weer even druk. Cees Kei
zer: 'Ik had een bediende die al
tijd nog 's ochtends bij de klan
ten de boekjes ging ophalen.
Ook in de hongerwinter, hoewel
er bijna niets meer was. Ja, je
moest toch weer een keer op-
In 1946 worden als eerste aard
appelen en peulvruchten vrijge
geven. Koffie gaat pas in 1952
van de bon. Daarmee is de rant
soenering pas echt opgeheven en
kan Albert Heijn een begin ma
ken met zijn 'reuze-schuif.
Bronnen:
'Arm en rijk kunnen bij mij hun
inkopen doen'. Een geschiedenis
van Albert Heijn en Koninklijke
Ahold, door J.L. de Jager (ver
schijnt dit voorjaar).
'Albert Heijn 1887 - 1947', jubi
leumboek ter gelegenheid van het
60-jarig bestaan (onverkrijg
baar).
nieuw beginnen na de oorlog.
Dus je probeerde je klanten op
die manier vast te houden.' A.W.
Strietman: 'Als de boel weer uit
verkocht was sloten we de zaak.
Dat mocht helemaal niet. Toen
er weer eens niets te doen was
zei een bediende: "Chef, zullen
we gaan schaatsen?" Dat leek
me een goed idee. Winkel dicht,
wij op de schaats. Laat die dag
nou wel net toevallig meneer
Ter Wee (AH-directeur - red.)
langskomen. Hij stuurde nader-
voor de inventaris. Ik kreeg op
dracht het kleine beetje voor
raad dat ik nog had zonder bon
te verkopen. En terwijl ze bij me
binnen staan nemen de Duitsers
de vrachtauto mèt chauffeur in
beslag. Meneer Gerrit razend. Ik
zeg: "Hoe moet dat dan met mijn
meubels?" "O", zegt-ie, "zet die
maar in een hoek. En als de boel
leeg is gooi je maar wat flessen
rommel tegen de muren zodat
het er uitgewoond uitziet." Een
dag later was de zaak leeg. De
overgebleven voorraad was naar
Velsen, de inventaris per schip
naar Zaandam. Dus we gooien
nog een stuk of wat potten
stroop tegen de muren. Het zag
eruit! Wordt er in ene op de deur
geklopt. Van der Kleij van de
distributie: "Ik kan je feliciteren.
Je mag blijven zitten." Ik dacht
dat ik gek werd. Konden we de
boel weer schoonmaken. Goede
ren en inventaris moesten weer
veertig jaar in dienst was kreeg
ik het nog te horen: "Het is dat
Ter Wee u toen goedgezind was,
anders was u eruit gevlogen."
En dat terwijl er totaal niets te
koop was!' Joop van Dijk: 'Ik
haalde boekjes op bij de klanten
en bezorgde de bestellingen.
Maar dat hield op in 1944. Er
viel niets meer te bezorgen. Ik
ging nog wel naar de zaak, een
beetje ouwehoeren. In die tijd
moesten we ook verplicht schut-
tersputten graven voor de Wehr-
macht. We werden zo uit de win
kel gehaald. Zei zo'n Oberleut-
nant: "Kommen Sie mit. Aus-
weis." Op een gegeven moment
heb ik de benen genomen. Ik
ben met mijn gezin min of meer
ondergedoken bij mij schoonou
ders in Breukelen. Na de bevrij
ding heb ik de draad weer opge
pakt bij Albert Heijn.'
Filialen die in de Duitse verde
digingslinies aan de kust liggen,
kennen zo him eigen problemen.
Cees Keizer van AH Beverwijk:
'Midden in de hongerwinter
kwamen meneer Gerrit (Heijn -
red.) en meneer Ter Wee vertel
len dat de zaak leeg moest. Be
verwijk moest gedeeltelijk geë
vacueerd worden. We zaten mid
denin een spergebied. Ze hadden
een vrachtauto meegenomen
De pannen met eten uit de gaarkeuken worden tot de laatste kruimel leeggeschraapt
STEEDS VERSCH GEBRAND
Reclame voor Smalsko
terug. Dat heeft weken geduurd
en dat terwijl je toch al de groot
ste moeite had om je zaak draai
end te houden.'
In april 1945 komt er enige ver
lichting in de nood door de hulp
van het Zweedse Rode Kruis. De
AH-filialen nemen deel aan de
verstrekking van wittebrood,
margarine en melkpoeder. Maai
de echte verlossing komt pas als
de geallieerden op 2 mei begin
nen met het droppen van voed
selpakketten. Drie dagen later
wordt het Westen bevrijd. Het
grootste leed is geleden. Het
contact met de filialen wordt
hersteld en de balans kan wor
den opgemaakt. Bij Albert Heijn
zijn 21 filialen door oorlogshan
delingen verwoest; 8 filialen zijn
opgeheven omdat ze in Duitse
verdedigingslinies hadden gele
gen en 3 filialen zijn leeggeplun
derd. In de winkels die wel
draaien bevinden zich nog
slechts enkele surrogaten. Jo
Legerstee: 'Gerrit Heijn zei: "Zo
gauw we weer artikelen in de
winkels hebben gaan we een
reuze-schuif maken." Maar ook
na de oorlog was er nog lange
tijd schaarste.'
