„Oogsten en dollarkoers
bepalen p
pagina 4 Flitsen
IJSKES EN SIJPKES, DE MANNEN ACHTER DE KOFFIE:
Iedere Nederlander
goed voor
dertig pakken koffie
per jaar
Links de heer Sijpkes, rechts de heer IJskes.
„Wat is deze goed zeg!
Man, wat een smaak."
Een opgewekt kijkende
IJskes buigt zich, zon
der de reactie van zijn
collega af te wachten
alweer voorover op de
proeftafel. Hij lepelt
verse koffie uit weer
een volgende kop en
slurpt het geurend nat
bijna ongemanierd van
de lepel. Op dat mo
ment staat zijn collega
Sijpkes met gefronste
wenkbrauwen aandach
tig kauwend te proe
ven. Snel buigt hij zich
voorover naar het spe
ciale spoelbakje en
spuwt vol afgrijzen de
mondvol koffie erin.
„Zeep. En véél te hard",
zegt hij terwijl hij af
keurend met zijn lepel
tegen de kop gewraakte
koffie tikt. „Wat is
het?", vraagt IJskes.
„Madagaskar, wel een
mooie blonde boon",
antwoordt Sijpkes, ter
wijl hij keurend met
zijn hand door een
schaaltje ongebrande
koffiebonen gaat.
Koffie. Eén van de meest po
pulaire dranken in ons land.
Per hoofd van de bevolking
verbruiken we er ongeveer
7V2 kilo per jaar van. Dat zijn
dus gemiddeld elk jaar zo'n
30 pakken per persoon, van
jong tot oud. De recente
prijsverhoging van koffie is
dan ook hard aangekomen.
Aanleiding voor Flitsen om
in eigen huis eens op de kof
fie te gaan. Op de koffie bij
Geb IJskes en Harm Sijpkes,
de mannen achter de Huis-
merk-koffie van Albert Heijn
en Miro.
Mijnheer IJskes, u heeft
een werkkamer op het
hoofdkantoor, maar ook
één bij Marvelo, compleet
met monsterkamer en
proetbranderij. Hoe is uw
functie precies te om
schrijven?
Geb IJskes-. „Eigenlijk heb ik
een dubbelfunctie. Voor
Albert Heijn ben ik manager
koffie, thee en cacao. Maar
tegelijkertijd ben ik bij Mar
velo hoofdinkoper grond
stoffen. Verantwoordelijk
niet alleen voor diezelfde
koffie, thee en cacao, maar
ook bijvoorbeeld voor
grondnoten (pinda's), soja-
olie, cacaoboter en bijvoor
beeld grondstoffen voor
drop."
Voor uw functie is na
tuurlijk niet alleen een
lange ervaring nodig,
maar vooral een goede
tong en neus?
„Dat valt wel mee. Ervaring
is wel belangrijk, dat zeker.
Maar iedereen die niet te
veel rookt en drinkt, kan het
leren. Dat betekent niet dat
je het na een jaar onder de
knie hebt. Ik kwam in 1950
bij Albert Heijn werken en
belandde bij toeval in 1955
op het terrein van koffie en
thee. Daarin heb ik toen tien
jaar meegelopen en sinds
1965 ben ik, zeg maar zelf
standig."
Harm Sijpkes komt ook niet
uit de koffie. Hij werkt sinds
1959 bij Albert Heijn en is
sinds 10 jaar bij IJskes inko
per koffie. Met ingang van fe
bruari 1984 is zijn functie
overgegaan van AH naar
Marvelo.
.Albert Heijn doet al erg
lang in koffie. Op de ver
pakkingen staat „Koffie-
branders sinds 1895". Dat
ging vroeger ongetwijfeld
anders dan tegenwoordig.
Maar hoe loopt het proces
nu in 't kort?
IJskes: „Sinds 1895 noemt
Albert Heijn zich ook koffie-
brander. Maar aan dat bran
den gaat het een en ander
vooraf. Wij kopen koffie in.
Voor een deel bij koffiehan
delaren en makelaars, o.a. in
Amsterdam. Voor een ander
deel kopen we de koffie
rechtstreeks in de koffiever-
bouwende landen. Het
meeste daarvan halen we uit
Brazilië. Ook uit landen als
Colombia en Guatemala
komt vrij veel. Die landen en
dan vooral onze leveranciers
daar, bezoek ik elk jaar. Maar
wij halen ook koffie uit Indo
nesië, Kenia en Ivoorkust. En
van het eiland Madagaskar,
zoals je hoorde tijdens het
proeven.
De ingekochte koffie komt
ruw bij ons aan. Met behulp
van onze eigen dekschuiten,
halen we de koffie uit de Am
sterdamse haven, direct van
de schepen of uit de vemen.
De koffie is altijd, nog net als
in de tijd dat Albert Heijn
met koffie begon, verpakt in
van jute gemaakte balen met
een inhoud van gemiddeld
60 kilo. Met moderne machi
nes en lopende banden
wordt de koffie de fabriek
binnengehaald en worden
de balen direct in een zeef-
machine leeggestort. Touw,
stenen, hout en andere onge
rechtigheden worden eruit
gehaald en na een eerste
keuring op het oog, gaat die
ruwe koffie de silo's in. Die
silo's zijn verdeeld in 38 ver
schillende compartimenten.
Alles bij elkaar kunnen we
daar 1,2 miljoen kilo in op
slaan."
Ondertussen heeft Geb IJs
kes ons meegenomen de fa
briek in en vervolgt al wan
delend, wijzend en geba
rend. „Na de opslag worden
die ruwe koffiesoorten in be
paalde verhoudingen met el
kaar gemengd. Dat is het me-
langeren. Dat gaat volgens
vaste recepten, die hier bij
Albert Heijn zijn ontwikkeld
en soms al tientallen jaren
oud zijn. Elke koffiemelange
heeft zijn eigen vaste recep
tuur, die soms wel uit acht
soorten bestaat. Maar daar
blijft het niet bij, want door
de invloed van zon of regen
wisselt de kwaliteit en smaak
van elke koffiesoort per
oogstjaar. En toch moeten
wij zorgen dat onze melan
ges steeds dezelfde smaak
houden. Om het daarvoor
benodigde evenwicht te krij
gen, wordt er nog veel uitge
breider en zorgvuldiger ge-
melangcerd en bestaat een
melange niet alleen uit acht
koffiesoorten, maar soms
wel uit twintig componen
ten. En dat proeven we elke
dag opnieuw. Wij proeven
elke koffiesoort bij binnen
komst. vervolgens voor hij
deel gaat uitmaken van een
melange en dan nog een
keer als gemelangeerde kof
fie.
Sijpkes en IJskes bewaken
die geheime melanges. Hun
mengopdrachten worden in
de computer gestopt. Die
zorgt dat het echte mengen
steeds volgens de juiste ei
sen plaatsvindt. Terwijl het
gesprek met de koffieman-
nen doorgaat zijn we van de
silohal naar de branderij ge
lopen. Onder soms oorver
dovend lawaai vindt daar het
belangrijke branden plaats.
Grote gasgestookte machi
nes waarin de koffieboon in
6 a 8 minuten van grijsgroe
ne onaanzienlijke pit veran
dert tot het bekende diep
bruine pareltje. Daar is dan
wel hete lucht van 240 gra
den Celsius voor nodig. Om
dat tegenwoordig nog maar
10% van de koffie ongema-
len wordt verkocht, zijn er
een aantal kolossale maat
werken in de fabriek.
„Ruik je het?", glundert IJs
kes. „Dat is nu koffie. Als de
boon gemalen wordt, is hij
op z'n mooist. Dat ruik je
ook op de Oostzijde en vaak
ook verder. Dat geurt. Verser
kan het niet."
Alsof het Pernis is, wordt de
fabriekshal overheerst door
pijpleidingen. De koffie
wordt ook na het malen
getransporteerd alsof het
een vloeistof is. Na het ma
len gaat het geurige bruine
poeder naar de vulafdeling.
Daar draaien, soms tot 's
avonds laat, de vulmachines.
Indrukwekkende, volauto
matische machines. Hon
derdtien pakken per minuut
per machine. De verpakking
komt als strook papier en fo
lie van de rol. Wordt tot een
pakje gevouwen, gevuld, ge
wogen, bijgevuld, vacuüm
gezogen, gesloten, op lekka
ge gecontroleerd, alles ma
chinaal en automatisch. Dat
geldt ook voor het verpak
ken in omdozen; zelfs het op
pallets plaatsen gaat zonder
dat er een mensenhand bij
nodig is.
IJskes: „In 1981 werd deze
nieuwe koffiefabriek door
mijnheer Albert Heijn ge
opend. Hij vertelde toen on
der andere dat zijn grootva
der eind vorige eeuw met ei
gen koffie begon, omdat
toen al een goede kruidenier
zich onderscheidde door
koffie te verkopen van uitge
lezen kwaliteit. Om die kwa
liteit te bewaken, werd ne
gentig jaar geleden al beslo
ten om met een eigen koffie
branderij te beginnen. Dat
heeft AH geen windeieren
gelegd. Naar omzet in balen
koffie is Albert I leijn de der
de koffiebrander in grootte
En, ach. als ik de mensen van
Van Nelle en Douwe Egberts
spreek, dan wil ik ze wel
eens plagen, door op te mer
ken dat we eigenlijk de
grootste zijn. Want zij heb
ben duizenden en nog eens
duizenden verkooppunten,
terwijl wij het met alleen de
winkels van Albert Heijn en
Miro doen."
Hoe komen de prijzen
van grondstoffen eigen
lijk tot stand?
IJskes: „Zo'n twintig jaar ge
leden is er op initiatief van
de Verenigde Naties een In
ternationale Koffie Overeen
komst gesloten tussen aan de
ene kant vrijwel alle koffie -
verbouwende landen en aan
de andere kant vrijwel alle
koffieverbruikende landen.
Toen is er in wezen een mi
nimum- en een maximum-
verkoopprijs voor ruwe kof
fiebonen vastgesteld. Tege
lijkertijd is ook bepaald hoe
veel kilo koffie elk koffiever-
bouwend land mag exporte
ren. Dat is indertijd gedaan
om die landen een financieel
goede basis te geven en te
voorkomen dat door de
moordende concurrentie
hun nationale economie op
niets uit zou lopen. Eens in
de paar jaar worden die ge
maakte afspraken opnieuw
bijgesteld. Maar in die Inter
nationale Koffie Overeen
komst is niets geregeld over
de invloed van het weer op
de hoeveelheid en de kwali
teit van de oogsten. Daar is
die overeenkomst natuurlijk
ook niet voor. Ook is er niets
geregeld over de koers van
Verdeler boven de koffiesilo's voor 38 compartimenten,
waarin de ruwe koffie wordt opgeslagen.
de Amerikaanse dollar. Want
alle prijzen in de overeen
komsten worden aangege
ven in US S. En we hebben
op dit moment te maken met
twee tegenvallers op de kof-
fiemarkt.
In Brazilië, 's werelds groot
ste koffieleverancier, zit men
op dit moment met enorme
misoogsten. Er is erg veel
schade geweest door aan
houdende regen. Tegelijker
tijd is de koers van de dollar
de laatste maanden erg ge
stegen en staat al enige tijd
dik boven de drie gulden.
Dat brengt de koffiebranders
in de hele wereld, niet alleen
in Nederland, in de proble
men. Voor Albert Heijn is
het als „kleintje" nog te doen
om uit de veel kleinere oogst
zijn deel te halen. Voor de
hele groten betekent dat on
herroepelijk dat de prijzen
door hun veel grotere vraag
enorm stijgen. En dus stijgen
de prijzen direct over de ge
hele breedte."
Die misoogsten waren
toch al langer bekend?
Waarom kwam die prijs
stijging dan nu per 2
januari en kort daarna
nog één?
IJskes: „De koffieprijzen op
de beurzen en bij de make
laars komen pas tot stand als
bekend is hoe de totale
oogst er uit ziet van de be
langrijkste koffieverbouwen-
de landen. Dat is dus al gauw
enkele maanden nadat be
kend werd dat er met mis
oogsten in Brazilië rekening
gehouden moest worden.
Tweede punt is dat de koffie
branders meestal voor een
aantal maanden, ongeveer
voor een kwartaal, voorraad
koffie ruw in huis hebben.
Die twee punten zorgen er
bij elkaar voor dat een prijs
wijziging, nu dus een tweetal
verhogingen, een halfjaartje
na die misoogst noodzakelijk
wordt. De prijs die de consu
ment moet betalen, wordt
dus bepaald door de inkoop
prijs die de brander moest
betalen voor de gehele voor
raad die hij in huis heeft. Bij
deze laatste prijsverhogin
gen speelt echter de enorme
stijging van de dollar wel het
zwaarst. Dat is ook één van
de zaken die meespeelt als
het ministerie van economi
sche zaken op de hoogte
wordt gesteld. Helaas die 26
cent van 2 januari was nood
zakelijk en de daarop vol
gende prijsstijging ook. Of
het voorlopig de laatste
prijsstijging is, weet ik echt
niet. Als ik naar de dollar
kijk, dan vrees ik dat men
nog wel eens een verhoging
door zal moeten voeren."
