rtteXmiwiteevi üetfe\emevx 4e fcersriiMvtt orgel van de St. Lau
SAH002000092
Fabr/Zaan december
Personeelsorgaan van Albert Heijn N.V., Zaandam
Of f f f f f ff f De machtige pijpen va
KJ Kj J KJ kerk in Alkmaar.
In honderden misschien wel duizenden kerken over de hele
wereld zullen met Kerstmis opnieuw de aloude Kerstliederen
weerklinken. Stil zal men zitten wachten het gezangboek in
de hand op de inzet van het orgel, wiens machtige tonen
door de hoge kerkmuren zullen worden weergegeven om zich
te versmelten met de menselijke stem.
Het laswerk van de pijpen moet zeer zorgvuldig gebeuren.
Wat weten wij echter van dit Op onze vraag of je lang in het
prachtige instrument, dat we als vak moet zitten vóór je de nodige
zo vanzelfsprekend in elke kerk
.cc r, ervaring in deze branche hebt op-
verwachten aan te treffen? Wat 1
weten wij van de mens, die er gedaan, vertelt de heer Flentrop,
achter zit en de kunst verstaat al dat het meestal vakmensen uit het
die afzonderlijke tonen tot een ge- meubelmakersvak zijn, die in de
heel orkest te laten samenvloeien
orgelbouw gaan. Zes jaar duurt
Wij willen U meenemen naar één -
het wel, voordat je je een volleerde
der geboorteplaatsen van het or- J J
gel: de firma Flentrop in Zaan- orgelbouwer kunt noemen,
dam, die zich in de afgelopen Wat komt er ook allemaal kijken
dertig jaar een grote reputatie voordat het zover is, dat een kerk-
heeft weten op te bouwen op het orgel op de plaats van bestem-
gebied van de kerkorgelbouw. ming kan worden ingewijd: diver-
Een reputatie, die zich uitstrekt se besprekingen met de opdracht
tot ver over onze landsgrenzen, gevers (welk soort instrument,
waarvan de vele opdrachten voor welke houtsoort: mahonie, eiken
Amerika, Zweden en Duitsland ge- essenhout, men wenst). Hoe
tuigenis afleggen.
Talloze prijzen
De heer D. A. Flentrop ontvangt
ons in één der werkplaatsen van
het bedrijf, waar uit vele onder
delen houten en metalen de
orgels worden samengesteld. Tal
loze orgelpijpen liggen gereed om
in kisten verzonden te worden.
Ieder instrument wordt namelijk
eerst helemaal in elkaar gezet en
gekontroleerd op konstruktie en
klank, waarna het in afzonderlijke
delen naar de plaats van bestem
ming wordt verzonden.
„De helft van onze opdrachten gaat
naar het buitenlandzet de heer
Flentrop uiteen. Vooral in Amerika
hebben wij een groot afzetgebied. Dit
berust ook op het feit. dat het type
orgel, dat wij maken, veel handwerk
vraagt, wat in Amerika veel te duur
zou worden. In Amerika zijn het
vooral de universiteiten, die erg op
ons type gesteld zijn; b.v. de Har
vard University en de bekende Yale
Universiteit."
Boven op een half gereed orgel
zijn drie mannen bezig om pijpen
van verschillende lengte in de
hiervoor bestemde openingen te
„Dit instrument gaat naar Bre
men. Als U over een dag of tien
zou komen, zoudt U het kant en
klaar kunnen zien".
Miniatuur orgel
Ergens in een hoek ontdekken we
een miniatuur orgel, dat op een
tafel staat. Het is een zogenaamd
portatief, dat in opdracht van een
Amerikaanse groep werd ge
maakt, die zich toelegt op het spe
len van klassieke muziek op heel
oude instrumenten, zoals men dit
vroeger deed. Waar men over der
gelijke instrumenten niet beschikt,
laat men ze natuurgetrouw na
maken.
groot het orgel moet worden,
Albert de Klerk is iemand, die na
tuurlijk steeds beroemde mensen de
hand mag drukken. Hier ziet u hem
met Koningin Elisabeth van België
tijdens het internationale muziek
concours.
waarbij uiteindelijk de prijs ook
een rol speelt.
Om een enkel voorbeeld te noe
men: een zogenaamd zes-register
orgel, waarvan de bouwduur on
geveer één maand bedraagt, komt
op een prijs van ongeveer 18.000
gulden, terwijl een orgel met zes
tig registers in zes maanden ge
reeds is en een prijs van 180.000
gulden vraagt.
Terwijl de heer Flentrop ons nog
een tweetal prachtige oude huis
orgels laat zien, die in een kast
zijn ingebouwd en uit de tijd om
streeks 1730 dateren, vertelt hij
ons het één en ander uit de ge
schiedenis van het orgel.
Ontstaan
Dit dankt zijn ontstaan eigenlijk
aan een heel oud instrument, na
melijk de fluit, die reeds in de
grijze oudheid in vele landen be
kend was. Het blazen op een hol
riet is waarschijnlijk de aanleiding
van haar ontstaan geweest.
Men zocht naar uitbreiding van de
toonomvang. Op deze manier ont
stond dc Griekse Pansfluit en de
Chinese Cheng, een soort ketel,
waarop pijpen van verschillende
grootte geplaatst waren.
Bij de Pansfluit waren de pijpen
op een lijst van was geplaatst en
werd elke pijp afzonderlijk aan
geblazen. Om bij het bespelen van
dit instrument het hinderlijk op
en neer gaan met het hoofd te
vermijden, plaatste men de pijpen
op even zovele openingen, die aan
gebracht waren op een langwerpig
kastje, wat dus een soort primitie
ve windlade was.
Terwijl men de wind nu door een
buis of leren slang naar binnen
blies, dekte men de pijpen, die
moesten klinken, met de hand af.
Later bracht men ook ventielen
aan, die door middel van een pri
mitief soort toetsenbord konden
worden geopend.
De drie functies van het orgel:
windtoevoer, regeerwerk en pijp
werk zijn dus in dit oude instru
ment reeds te konstateren.
„Organum"
Vóór Christus zouden twee zulke
orgels reeds in de tempel van Je
ruzalem hebben gestaan. Deze in
strumenten werden in het alge
meen „organum" genoemd. In de
Bijbel komt het woord organum
ook meermalen voor, o.a. in het
eerste boek van Mozes, waar Ju-
bal de vader van de cither- en or
gelspelers wordt genoemd. Onder
het woord organum werden alle
blaasinstrumenten verstaan.
Terwijl vroeger de manier van
windtoevoer het grote probleem
vormde, werd later begonnen met
de verbetering van de toetsen, pij
pen, regeerwerk, blaasbalgen en
registers, die in staat waren van
diverse pijpenkoren op elke toets
slechts een bepaald aantal te laten
klinken.
Achter in de werkplaats horen wij
plotseling enkele akkoorden van
een Bach-fuga weerklinken. De
heer Steketee,
één der assi
stenten van de
heer Flentrop,
blijkt een zeer
begaafde orga
nist te zijn.
„Nee, lang niet
elke orgelbou
wer kan het in
strument ook
zelf bespelen",
beantwoordt de
heer Flentrop
onze vraag.
„Het meren
deel speelt zelf
helemaal niet.
Wél moet je er
natuurlijk veel
van af weten
om alle proble
men rondom
het orgel te
kunnen aanvoe
len en helpen
oplossen. Het is
bijvoorbeeld
ook gewenst om
wat architec
tuur te stude
ren in verband
met het maken
van orgelont-
werpen op pa
pier. Een kerk
orgel moet or
ganisch geheel
passen in de
kerk, waarvoor
het bestemd is,
zodat men met
alle mogelijke
technische eisen
houden".
muzikalische en
rekening kan
Vermaard organist
Nu we al het één en ander af-1
weten van het instrument zelf
gaat U nog even mee naar Haar-
lem om een man te ontmoeten, J
die als weinig anderen de kunst
verstaat het instrument te bespe
len en op dit gebied zowel in ons
land als in het buitenland grote
bekendheid geniet?
We staan tegenover een rijzige
man van midden veertig, die ons
met zijn pijp ditmaal bedoelen
we er geen speel- maar een rook-
instrument mee diverse foto's
van kerkorgels aanwijst.
„Moet U eens kijken, wat een ju
weeltje van orgels dit zijn! Prach
tige barockorgels, die je in heel
Zuid-Duitsland aantreft".
De vermaarde organist Albert de
Klerk, in wiens gezellige huiska
mer we te gast zijn, vertelt ent
housiast verder:
„In 1956 heb ik speciaal een reis
door Duitsland gemaakt om eens
de mooiste barockorgels op te spo
ren en er op te spelen, zoals op
het „Munster" in Weingarten en
de beroemde Wieskirche. Telefun-
ken heeft dit op de grammofoon
plaat vastgelegd".
Van deze reis dateert ook de
mooie oud-Beierse klok die in
een hoek van de kamer staat.
Albert de Klerk houdt van oude
Alle onderdelen moeten afzonderlijk verzonden worden
naar de plaats van bestemming. Rechts de heer
Steketee. de assistent van de heer D. A. Flentrop.
Twee die elkaar heel graag mogen, de heer G. IJskes
en zijn onvolprezen orgel.
dingen. Hij snuffelt graag in oude
zaakjes, waar hij eens twaalf or
gelconcerten van Georg Friedrich
Handel op de kop heeft getikt, zo
als hij dit zelf noemt.
„De meesten van deze composities
zijn inmiddels ook op de zwarte
schijf vastgelegd".
Rasechte Haarlemmer
Albert de Klerk is Haarlemmer in
hart en nieren. Hij werd in 1917
aan de Bakenesser Gracht gebo
ren. In het zelfde huis, waar ook
Hendrik Andriessen één van
zijn leermeesters heeft ge
woond.
De heer De Klerk, die sinds 1956
stadsorganist van Haarlem is,
heeft in mei van dit jaar zeer veel
sukses geoogst met een kerkcon-
cert, dat hij in München in het
kader van de Holland-Woche heeft
gehouden. Vele enthousiaste re
censies in de dagbladen getuigen
hiervan.
Dit concert was werkelijk bijzon
der goed voorbereid door de Beier
se radio-omroep, die enkele dagen
te voren een platenprogramma
van hem hadden uitgezonden.
Mede hierdoor was de kerk tot op
de laatste plaats bezet en nam zijn
reputatie in het buitenland hier
door belangrijk toe.
Voor september 1962 werd de heer
De Klerk als jurylid gevraagd in
een internationaal concours voor
organisten.
Verdienstelijk
Natuurlijk zijn er in een groot bedrijf
als het onze ook mensen, die op het
orgel kunnen spelen. Zelfs bijzonder
verdienstelijk, zoals de heer G. IJskes,
die nu al ruim elf jaar bij Albert
Heijn xverkzaam en assistent-inkoper
voor koffie en thee is.
Als wij zijn prachtige pedaalorgel
komen bewonderen, heeft hij net
die dag al 213 koppen thee moeten
proeven. Wat hem er echter niet
van kan weerhouden om toch nog
met ons een kopje thee te drin
ken.
Vervolg op pagina 2, 3e kolom
