I
en drie check-outs bij de uitgang, met daarop een staand rekje voor sigaren, sigaret
ten en snoep. Voor de opleiding van de caissières, een beroep dat zich eerst nu aan
diende, zorgde desgevraagd NCR, terwijl de beoogde filiaalchef A. Pasman ervaring
met het systeem mocht opdoen bij een zelfbediening van Migros in Zwitserland.
Zo deden er zich allerlei problemen voor die om een oplossing vroegen. Het groot
ste probleem was ongetwijfeld de verpakking...
Hoewel in de bedieningszaken het aantal open bakken in de loop der tijd was
gedaald van honderdveertig tot zestig, ging het leeuwedeel van de artikelen nog
steeds ‘over de weegschaal’ de winkel uit. Legerstee en Ab wendden zich tot fabri
kanten als Verkade en Wessanen met de vraag of ze hun produkten niet in klein
verpakking konden leveren, maar het idee alleen al werd door hen als nieuw
lichterij van de hand gewezen. Zij gingen er zelfs niet mee akkoord hun produkten
zónder de gebruikelijke omverpakking aan Zaandam over te dragen, opdat het pro-
duktiebedrijf aan de Oostzijde ze in de gewenste kleinverpakking kon stoppen.
Andere fabrikanten die hun produkten al wel in kleinverpakking deden, wat het
geval was bij margarine, chocola en broodbeleg, hadden weer moeite op hun wik
kels en doosjes ruimte vrij te laten om de prijs te kunnen noteren, een voorwaarde
voor zelfbediening. Er was eigenlijk maar één fabrikant, Maggi in Amsterdam, die
in een vroeg stadium (1952) iemand aanstelde om de bekende navulfes en de losse
blokjes te vervangen door handzame flesjes en blokjes in staafjes, waardoor Maggi
verzekerd werd van een prominente plaats in zelfbedieningswinkels.18 De rest van
de fabrikanten zou schoorvoetend maar noodgedwongen volgen. Door de zelfbe
diening verschoof namelijk geruisloos de machtsbalans tussen de fabrikant en de
winkelier ten gunste van de laatste. De winkelier gedroeg zich passiever dan ooit,
maar zijn winkel werd als ontmoetingsplaats met de klant veel belangrijker.
Kleinverpakking bleek daarbij een geducht marketing-instrument op te leveren.
Voor het moment zat er niets anders op dan dat het filiaal in Schiedam
zelf ging verpakken. Maar ook daarbij dienden zich allerlei problemen aan. Welke
materialen moesten er gebezigd worden? De papier- en verpakkingsfabrikanten
bleken aanvankelijk even ongeïnteresseerd in zelfbediening te zijn als hun collega’s
van de levensmiddelenindustrie, zodat Legerstee en Ab zelf keuzes moesten maken.
Proefondervindelijk kwamen zij erachter dat zelfbediening op dit punt volledig
andere eisen stelde dan toonbankzaken. De zakjes die voor de tijdelijke verpakking
in de toonbankzaken zeer geschikt waren, veroorzaakten bij de langere opslag van
de zelfbediening schimmel en vochtverlies. Luchtdoorlatend papier was over het
algemeen te verkiezen, maar in hoeveel lagen diende dat te worden aangebracht om
de inhoud te kunnen dragen? Intussen had papier als nadeel dat de klanten niet
BEDIEN UZELVE
127
