VAN AMERONGEN
Aansluitend werd de controle in de winkels versterkt. De dienst die zich
daarmee bezighield bestond sinds de oprichting uit twee controleurs, maar direct
na de bevrijding werden er zeven rayonleiders aangesteld, met daarboven twee
hoofd-rayonieiders. Een nieuw wapen kregen de rayonleiders in ‘Madame x’. Zij
trok als anonieme klant langs de winkels en deed vervolgens verslag aan de rayon
leiders. Madame X ging in haar observaties behoorlijk ver. Zij noteerde dat een
chef een ‘erg rode neus’ had en opgewonden was; dat hij bij het afwegen van de
boodschappen zijn mond niet helemaal gesloten hield, en na afloop wel ‘Dag
mevrouw’ zei, maar geen ‘Dank u’.56 Voor de rayonleiders was het uiteraard pijn
lijk met dit soort recensies bij de chefs aan te komen, maar na verloop van tijd
hoefde dat ook niet meer, want de chefs vermoedden op het laatst in elke onbeken
de vrouwelijke klant ‘Madame x’.
Tijdens de eerste vergadering met de nieuwe commissarissen in maart 1948 kwam
meteen de vraag aan de orde of het vanwege alle moeilijkheden niet wenselijk was
een belangengemeenschap met een ander filiaalbedrijf te zoeken. Simon de Wit
werd in dat verband genoemd, evenals de Edah, die zich twee jaar later zelfs voor
overname aanmeldde maar een te hoge prijs bedong.57 Op zeker ogenblik kreeg
Gerrit Heijn te horen dat ook W. van Amerongen G.Azn NV naar samenwerking
zocht, op dat moment de meest vooraanstaande van de drie.
Van Amerongen, opgericht in 1833, afficheerde zich als ‘Neêrlands oudste
kruideniersbedrijfhoewel De Gruyter vijftien jaar ouder was. Als ketenbedrijf was
het wel een van de oudste: Van Amerongen telde bij het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog meer filialen dan welke firma ook; en vermoedelijk was die aan
spraak daarop gebaseerd. In die periode was Van Amerongen ook toonaangevend.
Het ging al in 1911 op de NV-vorm over - onder de naam NV Nederlandsche
Handelsvennootschap v/h W. van Amerongen G.Azn - en bracht als eerste een
prijscourant uit die het aanzien had van een klantenmagazine. Een broedertwist
(het gaat heel goed tussen broers of heel slecht) haalde echter de potentie uit het
bedrijf. In 1914 scheidde zich van Van Amerongen de vana af, die op zijn hoogte
punt ruim tachtig filialen zou tellen. In 1936 werd Van Amerongen bovendien
getroffen door het vroegtijdig overlijden van het laatste lid van de oprichtersfami-
lie. Een zekere P.J. Dijkstra nam hierop het roer over. Dijkstra was een kunstlief
hebber en een vriend van wereldkampioen Max Euwe, die zelfs jarenlang als
administratief directeur in het bedrijf te werk werd gesteld om hem een basisinko-
112
I
1
