84
een Gold Label voor 4,25 neergezet. Dit waren belachelijk lage prij
zen voor een likeurwijn, maar sherry werd aanvankelijk zo excen
triek gevonden dat de prijs er niet toe deed. En toen iedereen die
prijs kende, waren wij Nederlands genoeg om er verder het zwijgen
toe te doen. Nederland werd binnen de kortste keren de grootste
sherrydrinkende natie ter wereld en wij de grootste sherry-impor-
teur.
We hadden inmiddels afgesproken dat alle bedieningszaken moes
ten worden vervangen door zelfbedieningszaken; in 1971 zou de
laatste bedieningszaak dichtgaan. Zelfbediening was zo aangesla
gen dat zij ook in andere branches doordrong, om te beginnen in
de warenhuizen. Ik denk overigens dat veel detaillisten zich daarbij
hebben laten leiden door wat de voornaamste criticaster van het
systeem, Vance Packard, heeft geschreven. In The Hidden Persu
aders uit 1957 haalde Packard een vrij bizar onderzoek aan naar het
aantal oogknipperingen dat klanten in een zelfbedieningszaak ver
tonen. Normaal is dat mensen dertig keer per minuut met hun
ogen knipperen, bij spanning wordt dat zestig keer en bij ontspan
ning twintig keer. De hypothese van het onderzoek luidde dat
klanten in een zelfbediening eerder bij zestig zouden zitten dan bij
twintig, vanwege de stress die het immense aanbod zou veroorza
ken. Met behulp van filmcamera’s ontdekte men echter dat het er
minder waren dan twintig, namelijk veertien. Om dit uit te leggen
werd de conclusie honderd graden gewijzigd. Er werd niet meer
gesproken over stress maar over een ‘hypnoïde trance’ waarin de
klanten zouden verkeren. De klanten zagen, aldus Packard, in de
winkel zelfs hun vrienden over het hoofd en waren helemaal
begoocheld door de overvloed om hen heen, die zij meer bij konin-
gen en keizers vonden passen dan bij zichzelf.
Ik mag dit soort dingen graag lezen. Ik herken er ook iets in.
Mensen in een zelfbediening lijken inderdaad een beetje afwezig,
maar dat komt volgens mij omdat ze nadenken over wat ze zullen
