neer zij ‘boe’ riepen. Het leek alsof ze niet konden verkroppen dat
het komende tijdperk van de kruideniers zou zijn en niet meer van
hen. De kruideniers beseften dit als eersten, want in 1953 kwam het
onder hen tot een volkomen on-Nederlandse combinatie: de Ver
eniging van Zelfbedieningsbedrijven, waarin katholieke en protes
tantse zelfstandigen samenwerkten met de coöperatie en groot
winkelbedrijven als Albert Heijn. Wat wij afzonderlijk niet voor
elkaar kregen, lukte wel met die vereniging: uiteindelijk raakten de
fabrikanten ervan overtuigd dat zij met ons moesten meespelen.
Hoewel we het aantal zelfbedieningszaken met gemiddeld dertien
per jaar uitbreidden, duurde het lang voordat we het systeem
onder de sim hadden. Dat een zelfbedieningskruidenier een ander
wezen is dan een traditionele kruidenier, was voor ons ook lastig.
Ik herinner me chef Boon, de beste chef die wij hadden. Hij raakte
binnen zes weken over de rooie, toen hij op onze zelfbediening aan
de Binnenweg werd gezet. Hetzelfde overkwam andere chefs. Bij
zelfbediening moesten ze ineens hun aandacht verspreiden over de
kassa’s en de verpakking achterin. Er werd van hen verlangd dat ze
werk gingen indelen en de loop van de artikelen konden voorspel
len. En vanwege de toegenomen werkdruk kregen ze een assistent
toegewezen, wat betekende dat ze ook moesten delegeren. Dit
soort dingen hadden ze nooit geleerd. Ze waren grootgebracht in
een disciplinair stelsel, waarin ieders werk precies was afgebakend.
De belangrijkste breuklijn tussen zelfbediening en bediening zat
in de aansprakelijkheid. In het oude systeem moest de chef eventu
ele kastekorten zelf aanzuiveren. Bij de zelfbediening werden die
tekorten vanwege de hogere omzetten dermate groot, dat je dat
niet langer van de chefs kon verlangen. Ik heb hierover met oom
Gerrit enorme discussies gevoerd, en het eind van het liedje was
dat de chefs nog steeds verantwoordelijk werden gehouden maar
niet meer aansprakelijk werden gesteld. De chefs dienden zich dus
meer als manager te gedragen, reden waarom ik de term ‘bedrijfs-
69
