zwaar werden. Een boodschappenwagentje had dat bezwaar niet
en nodigde bovendien uit tot aanvullende inkopen als er maar een
of twee artikelen in lagen.
Ik moet er regelmatig aan denken dat oom Gerrit die eerste
supermarkten met eigen ogen heeft gezien, toen hij in de jaren der
tig een trip door Amerika maakte. Mijn oom kwam er niet van
onder de indruk. Hij vond het ontzettend ordinaire winkels en
omdat weinig mensen in Europa al een auto hadden, scheen de
supermarkt hier overbodig. Los daarvan kenden wij hier nog geen
gecombineerde verkoop van kruideniers- en verswaren. Voor de
oorlog was Jamin in Rotterdam begonnen met vier zogenaamde
‘gemengde winkels’, waarin ook vlees en groenten te krijgen waren,
maar ik heb altijd begrepen dat Jamin blij was dat ze tijdens het
bombardement zijn verwoest. Ook herinner ik me dat vlak na de
oorlog iemand in België met flink wat dollars op zak een kant-en-
klare supermarkt uit Amerika liet overkomen, wat een fiasco werd,
omdat niemand van het personeel, de klanten en de leveranciers
goed wist waar hij aan toe was. Het is dus niet vreemd dat oom
Gerrit destijds concludeerde: “Wat winkelexploitatie en winst per
filiaal betreft kan Amerika van Holland nog veel leren.”
Het zou tot midden jaren vijftig duren voordat de supermarkt
aan deze kant van de oceaan doordrong; de zelfbediening ging haar
vooruit. Direct na de oorlog experimenteerden in Engeland en
Scandinavië de coöperaties met het systeem, en in Frankrijk en
België deden de eenheidsprijzenwinkels hetzelfde. De primeur
voor Nederland had Chryso van Woerkom op 26 november 1948 in
Nijmegen. Bij hem zag ik de zelfbediening voor het eerst, maar met
alle respect die ik voor hem koester: het was pas grand-chose. De
winkel bestond uit een donkere pijpenla en Van Woerkom had als
verpakking allemaal dezelfde bruine zakken gebruikt, die ook nog
eens op bruinhouten stellingen lagen, zodat het geheel weinig
modern oogde. Bij Pearks en Maypole, waar ik louter in zelfbedie
ningswinkels heb gewerkt, smoelde de inventaris al een stuk beter,
maar het probleem was dat men daar niet echt in het systeem
geloofde. Sir Lancelot Royle vertelde me zelfs dat ze vanwege de
geringe resultaten enkele zelfsbedieningswinkels weer aan het
55
