theaters, pubs en musea bezoekt, wat je in Nederland zelden doet.
Wel viel mij op dat iedereen in Engeland bezig was zo snel mogelijk
naar de vooroorlogse situatie terug te keren. En die situatie was
lang niet altijd benijdenswaardig. Op het kantoor van Allied Sup
pliers zaten de bedienden nog op hoge krukken en ze droegen van
die groene oogkleppen tegen scherp licht, dat er helemaal niet was.
Ie waande je in de tijd van Dickens. Ik heb eens een boek gelezen
over ‘the lost victory’ van Engeland, waarin de auteur de economi
sche neergang van dat land verklaart uit het hardnekkige klassen
stelsel dat er heerst: altijd maar dezelfde scholen produceren altijd
maar dezelfde elites. In mijn vak maakte ik in elk geval onbegrijpe
lijke staaltjes van conservatisme mee. Ik zat eens bij de president
van Allied Suppliers, sir Lancelot Royle, en vroeg hem waarom zijn
bedrijf nooit adverteerde, zoals ik had opgemerkt. Sir Lancelot liet
een geüniformeerde portier in een straatkiosk enkele kranten
halen om aan te tonen dat in Engeland geen enkele kruidenier zich
verlaagde tot het maken van reclame. Ik was ‘duly impressed’, te
meer omdat op het Europese vasteland en in Amerika een dergelij
ke opstelling al een halve eeuw was verlaten!
Nee, dan Zwitserland, waar ik vervolgens naartoe ging om
bij Migros te werken. Zwitserland was vanaf mijn jeugd mijn fa
voriete vakantiebestemming; ik heb er jarenlang zowel ’s winters
als ’s zomers een weekje doorgebracht. Er gaat iets ontwapenends
van dat land uit: het is net alsof alle Zwitsers naar dezelfde kapper
gaan en dezelfde Engelse lerares hebben. Tegelijkertijd vormen ze
een economische grootmacht, en dat viel me juist op toen ik uit
Engeland overkwam: de etalages zagen er weldadig uit en tussen de
bergen hing een levenslustige sfeer.
Ik meldde me in Zürich bij de oprichter van Migros, Gottfried
Duttweiler, die een enorme persoonlijkheid bleek te zijn. Duttwei-
ler was zijn werkzame leven begonnen als koffieplanter in Brazilië,
maar zijn vrouw had niet tegen het klimaat daar gekund. Terug in
eigen land zag hij het grote verschil tussen wat hij als planter voor
zijn koffie had ontvangen en wat de klanten ervoor moesten beta
len. Hij concludeerde dat het hele distributiesysteem van levens
middelen onevenredig duur was en startte in 1925, even na mijn
51
