Wij kregen inkwartiering van enkele Duitse officieren, die beneden
in de zitkamer bivakkeerden. Het waren geen onaardige lieden; ik
zou aan hen nog een zwaar Pruisisch accent overhouden. Mijn
vader weigerde echter die officieren te groeten en liep hen in de
gang stram voorbij. Hij begon ons ook steeds vaker te vertellen wat
er allemaal op de zaak gebeurde, en dat was niet best.
Door de oorlog kwam een grootwinkelbedrijf als Albert Heijn
behoorlijk in de knel te zitten. De distributie die werd ingevoerd,
ontnam het bedrijf nu juist dat strijdmiddel waarvoor het in de
markt was: lagere prijzen door voordelige inkoop en eigen produc
tie. Albert Heijn werd een doorgeefluik van wat de distributieka
nalen aanvoerden. Als grootwinkelbedrijf kon Albert Heijn ook
geen artikelen zwart verkopen, want dat zou administratief niet te
verwerken zijn geweest. Omdat kleine zelfstandigen het hierin
makkelijker hadden, verloor het grootwinkelbedrijf marktaandeel
aan hen. Albert Heijn wist nog aardig te scoren met een koffiesur-
rogaat genaamd Smalsko (‘Smaakt als koffie’) maar verder viel er
nauwelijks eer te behalen. De schappen en winkelbakken raakten
steeds leger, terwijl de rantsoenen steeds lager werden.
En dan waren er de moeilijkheden met de bezetter, zoals intimi
daties, confiscaties en de gedwongen tewerkstelling van 180 jonge
personeelsleden in Duitsland. Ook intern waren er onaangename
momenten. De bedrijfsleider van de suikerwerkfabriek was een
Duitser, en die had het bestaan op de eerste oorlogsdag in een
bruin uniform met hakenkruis op het werk te verschijnen. Toen
Nederland capituleerde stak hij zelfs de nazi-vlag uit, wat hij beter
niet had kunnen doen, want hij werd prompt door zijn landgeno
ten gemobiliseerd en we hebben sindsdien nooit meer iets van hem
vernomen. En later ontpopte zich een filiaalchef in Leiden als n s b -
er, plus de chef van het Centraal Magazijn, die overigens goed werk
deed door te waarschuwen als er razzia’s kwamen. Een neef van
vader uit Oostzaan, die net als hij Jan Heijn heette, was al lid van de
n s b en dat was tamelijk vervelend, want hoewel hij nooit mensen
heeft verraden, werden zijn opvattingen door sommigen over de
hele familie uitgelegd. Gelukkig bleef het bedrijf zuiver op de graat,
wat na de oorlog officieel is bevestigd. In de kelders van de fabriek
40
