r
M
Achter veel van die vrolijke, zoete en traditionele
decemberlekkernijen zit een bijzonder verhaal.
Ma*}
Pepernoot of kruidnoot?
Een speculaaspop voor je lief
Marsepeinen varkens
In de strooizak van Zwarte Piet zitten zowel pepernoten als kruidnoten, maar wat is nou
wat? Pepernoten zijn vierkante stukjes peperkoek, een soort taaitaai gemaakt van een
speciaal soort deeg. Ze zijn vrij groot, hoekig en lichtbruin Vreemd ge-
noeg zit er niet eens peper in; wel pittige kruiden als gember, kaneel,
kardemom en korianderzaad. Kruidnoten danken hun naam aan de J
toevoeging van heel veel lekkere kruiden. Het 1 J
zijn in feite knapperige, halfronde mimspecu-
laasjes Het door elkaar halen van de namen H
de twee 'noten' is niet erg, want ook woorden-
-ft
'het dobbelsteentje van peperkoek' als 'het yf/gmi1
halve bolletje van speculaas'. Het strooien van jjj
pepernoten komt mogelijk voort uit een oud,
heidens gebruik; aan het begin van de winter
werden tijdens vruchtbaarheidsteesten noten en
vruchten rondgestrooid en geofferd. Zo werden
de goden gunstig gestemd. Het is slechts een
van de vele lezingen; zoals bij zoveel sinterklaas-
gebruiken bestaan er ook voor het strooiritueel
verschillende verklaringen.
Lang voordat Sinterklaas hier werd gevierd, be-
stonden er al speculaaspoppen. Afbeeldingen van
mannen en vrouwen, maar ook van Germaanse
vruchtbaarheidsgoden. Ze werden wel 'vrijers'
genoemd, omdat jonge mannen ze bij hun geheime
liefde lieten bezorgen. Ze leken in die tijd nog niet
op het speculaasje van nu; de Gouden Eeuw was nog
niet aangebroken en specerijen hadden nog niet hun
intrede in ons land gedaan. Het huidige speculaasje
dankt zijn smaak aan de zogenaamde speculaas-
kruiden, een mengsel met onder andere kaneel,
kardemom, kruidnagel en gemberpoeder. Het woord
'speculaas' stamt waarschijnlijk af van het Latijnse
'speculum', dat 'spiegel' betekent. Logisch, want de
koek werd gebakken in houten planken waarin een
beeltenis werd uitgesneden. De poppen vormden dus
het spiegelbeeld van hun bakvorm.
Ander snoepgoed dat veel wordt uitge-
deeld met sinterklaas is marsepein. De
lekkernij kent traditioneel allerlei verschil
lende vormen en kleuren. Er zijn ieder
jaar opnieuw marsepeinen worstjes,
aardappeltjes, fruit en talloze sinterklaas-
figuurtjes te koop. Maar de bekendste
is wel het marsepeinen varken. Dit roze
'amandelbrood' heeft, evenals de vrijers
van speculaas, een Germaanse oorsprong.
Voor de Germanen was het wilde zwijn
een symbool van de jacht. Tijdens winterse
rituelen werd in vroegere tijden een heel
zwijn aan de goden geofferd. Toen de kerk
het offeren van dieren verbood, werd het
zwijn vervangen door zijn achterneefje; het
marsepeinen varken. De basis van alle mar
sepein is een mengsel van fijngestampte
amandelen met suiker. Vaak wordt er ook
eiwit, kleurstof en een aroma (bijvoorbeeld
rozenwater) aan toegevoegd. De naam
komt van het Italiaanse 'marzapane', wat
oorspronkelijk de aanduiding van een doos
met een bepaald gewicht aan suikergoed
was. Later kreeg de kostelijke inhoud
ervan, de marsepein, deze naam.
AllerHande 12 2005 67
