GOED VOOR DE SPIJSVERTERING, ZO 'I
Lang getafeld? Ga dan nog even met z'n alien een frisse
neus halen en kijk omhoog. Juist op een onbewolkte winter-
avond is de hemel op z'n mooist. Maar lees eerst dit artikel.
Dan kunt u uw gezelschap tot gids zijn bij deze speurtocht
door het heelal.
Cassiopeia, Andromeda, Betelgeu-
ze, Berenice, Capella, de Pleia-
den, zoveel namen die klinken als
een gedicht. U hebt ze gehoord en
gelezen. U weet dat het namen van
sterren en sterrenbeelden zijn. Maar
waar ze precies staan en hoe ze er-
uit zien, dat weet u niet. U weet mis-
schien dat Orion bezongen wordt als
het mooiste sterrenbeeld aller tij-
den. Maar u weet niet waar Orion
staat.
Wist u dat in Orion in heldere win-
temachten met het blote oog de be-
roemde Orionnevel te zien is? Die
nevel is een resultaat van de oeme-
vel waaruit het hele heelal ooit is
voortgekomen. Als u naar die Orion
nevel kijkt, ziet u een nieuwe wereld
voor uw ogen ontstaan.
Om een beetje thuis te raken in
de sterren boven ons hoofd, hebt
u alleen de twee bij dit artikel afge-
drukte sterrenhalfronden nodig. U
vindt er de helderste sterren op, zo-
als die in de tweede helft van de-
cember tussen 8 en 11 uur's avonds
aan de hemel staan.
U moet er natuurlijk wel rekening
mee houden dat het om heel kleine
afbeeldingen gaat van de gi-
gantische koepel. Vooral
aan de randen is er
sprake van verteke-
ning. Daarom be-
ginnen we ook
met het
midden-
deel van het eerste halfrond, waar
de Poolster staat, de Kleine Beer, en
rechts daaronder de Grote Beer.
Startpunt: de Poolster
Die Grote Beer is vermoedelijk
het bekendste sterrenbeeld. Een
andere naam ervoor is: de Wagen.
U vindt er een afbeelding van op de
vlag van Alaska.
Dat komt omdat
Alaska in het barre
noorden ligt binnen
de poolcirkel en de
Grote Beer is een
van de allemoor-
delijkste sterren
beelden. Op Alas
ka's vlag ziet u nog De vIa&
een grote ster extra in de rechter
bovenhoek: dat is de Poolster die
pal boven de noordpool van de aarde
staat.
Zoals iedereen weet, draait de
aarde in 24 uur om haar as. Zou
u de denkbeeldige as die van noord-
tot zuidpool loopt in_
gedach-
ten
buiten de aarde verlengen, dan
raakt-ie in de nachthemel op een
haartje na de Poolster. Anders ge-
zegd: de hele hemelkoepel draait en
het vaste middelpunt daarin is de
Poolster.
Het vinden van de Poolster is sim-
pel, want de onderlinge positie van
Grote Beer en Poolster staat op
Alaska's vlag juist aangegeven. Dui-
delijk is op de vlag te zien dat de
Grote Beer op een trekwagentje
lijkt. Trekt u op de afbeelding nu een
denkbeeldige lijn langs de achter-
kant van de wagen omhoog, dan
raakt die lijn de Poolster. U ziet dat
de afstand tussen
de twee achterste
sterren van het
wagentje ongeveer
'n kwart is van de
afstand tussen het
sterrenbeeld en de
Poolster. Zo is't in
werkelijkheid ook.
De Poolster is
makkelijk te vinden door in het
noorden de Grote Beer op te zoeken
en de beide achterste sterren 'naar
boven' te verlengen.
De Grote Beer is groter
Zeven sterren schijnt de Grote
Beer zo op het eerste gezicht te
tellen. In werkelijk
heid zijn
het er veel meer. Let maar eens op
de middelste ster uit de 'staart' van
de beer. Op de afbeelding is dit de
tweede ster van links.
Staat u onder een wolkenloze hemel
en hebt u goede ogen, dan kunt u
zien dat er vlak bij deze fel oplich-
tende ster een kleiner sterretje
staat. Eeuwenlang heeft deze dub-
belster bij natuurvolken de functie
van ogentest gehad. Wie het 'bijster-
retje', Ruitertje genaamd, kon zien,
had prima ogen.
Met de apparatuur waarover de
sterrenkundigen nu beschikken, is
een interessante ontdekking gedaan./*^
De grote ster blijkt een combinatie
te zijn van drie sterren die om el-
kaar heen wentelen. Hoe wonderlijk
het klinktkijkt u naar deze ster dan
ziet u met Ruitertje mee vier ster
ren die in een ingewikkeld krachten-
spei om elkaar heen draaien. En het
licht dat u waameemt, is tachtig
jaar onderweg geweest. (Een gek
idee: als deze sterren vandaag zou-
den ophouden te schijnen, zouden we
ze toch nog tot over tachtig jaar
kunnenblijvenzien!)
Een reus met kuren
Veel mensen denken dat de ster
ren jaar in, jaar uit met dezelfde
heiderheid stralen. Dat is niet waar.
Er is een groot aantal sterren waar-
bij de lichtkracht aan schommelin-
gen onderhevig is. Geleerden hebben^
ontdekt dat het ritme van die%>(
schommelingen uiteen loopt
van een paar uur tot
enige honderden da-
gen. Met het blote
oog kunt u aan
de heldere he
mel de ster
Noord
van Alaska
PERSEUS
CASSIOPEIA
VOERMAN
GIRAFFE
HAGED IS
Poolster
ZU'AAS
GROTEBEER
DRAAK
KLEESE LEEUV
LEEUW
m/ACHTHQNDEN
