Wilt U een reproductie van deze hart, perfect gedrukt op luxe-vergé-papier (40,5 x 25$ cm.)
Uahnanschap is Meesterschap en de Schoonheid van het eigen land
%erkenners
vragen
pilsner
Zuia'-Je/merj
"*>te o<jy
meer
wletghwdcr
|WO/650V\.
s: wV-
ÏWap^Y
1 \e$
WoteklocU
"die cee??dat is d'c's'n keet zon niewenwteerighaïdjpx^
jj geweest zeker.zegt de molen aa
■pn QROLSCHE3iERBROUWÉmfKV£NSCHEBE
Doe dan in een enveloppe een briefje met Uw naamen adres en de mam van de kaart:'De Nekker molen'. Voeg daarbij 5 stukken
van Grolsch-etiketten, waarop de G van Grolsdi voorkomt. Van het etiketje van een beugelfles kunt U de G zo afscheuren;
van een pijpje (waarin precies hetzelfde verse Grolsch) zult U het etiket eerst moeten afweken. Bent U geen Grolschdrinker
en niet van plan dat te worden, sluit dan - in plaats van stukjes etiket - 5 geldige niet-vastgeplakte postzegels van 25 cent in->.
Plak de enveloppe dicht, frankeer met een postzegel van een kwartje en adresseer aan: Grolsch, Postbus 55, Enschede.
De kaart wordt U-dan in een kartonnen kokertje franco thuis gestuurd. De kaarten van Zwolle, Twente, Westkapelle, Utrecht,
Amsterdam en Groningen zijn nog in beperkte mate verkrijgbaar, op dezelfde wijze te bestellen als die van De Nekker molens.
DECEMBER 19ï
De strook Nederland ten Noorden van de lijn
over Zaandam en Purmerend en ten Zuiden
van Alkmaar, tussen Ifsselmeer en Noordzee-
duinen, is een winderigwaterrjk landvanmolens
en van polders, van ringvaarten en -dijken, van
lage stenen boerderijen met hoge piramide
daken envan huizen met houten gevels ofgevel-
toppen en genaaide houten wanden, geschilderd
in de Zaanse kleuren groen en wit, van kleine
pittoreske dorpen en grofe industrieën.
In de 13e eeuw was er nog niets anders dan
een smalle duinenstrook met hier en daar een
kerkdorp op hoge gronden, temidden van veel
water. Aan het einde van de 16e eeuw was er
door inpoldering van water land gemaakt, maar
Beemster en Schermer, Wormer en Heerhugo-
■waard waren mg uitgestrekte meren.
Dank zij het genie van Jan Adriaanszoon
Leeghwater, oorspronkelijk timmerman en mo
lenmaker en later ook uitvinder en ingenieur,
constructeur en waterbouwkundige, dijken
bouwer en architect, konden die meren in de
eerste helft van de 17e eeuw worden droogge
legd met behulp van per polder tientallen
windmolens, door hem ontworpen.
Om op de bouwkosten te besparen koos hij de
binnenkrui-constructie, voordeliger dan die van
de buitenkruier met zijn dure staart, maar
vermoeiender voor de molenaar. Bij het kruien
van de molen - het van stand doen veranderen
en naar de wind zetten van de kap met de
wieken moet deze naar boven in de molen
klimmen, wat bij een buitenkruier niet nodig is.
De Schermer werd met 51 molens, die samen
per minuut 1000 kubieke meter water buiten
de dijken brachten, in vier jaar drooggemalen.
Ze hebben tot 1927 hun werk als poldermolen
gedaan.Toenwerd, bij de overgang op machinale
bemaling, het overgrote deel gesloopt. Van wal
overbleef staan er bij Schermerhom nog zes, in
twee groeperingen van drie, een mooi gezicht,
die batter jen, die zoveel nuttig werk verrichtten.
De eerste Nederlandse poldermolen werd in
1326 gebouwd in Oterleek. Het was een wip
molen, slank en getailleerd, met een draaibaar
vierkant bovendeel op een piramidevormig on
derstuk. Buiten de Zaanse Schans staat er in
de kop van Noord-Holland nog maar één
molen van dit type, bj Obdam.
De eerste industriemolen werd in 1594 door de
boer Cornells Corneliszoon van Uitgeest ont
worpen en gebouwd, nadat hij daarop in 1592
het octrooi van de Staten van Holland had
verkregen. Die houtzaagmolen, 'Het Juffertje',
stond op een driehoekig vlot en kruide op het
water. In 1596 werd de jongedame met vlot en
al naar Zaandam versleept. Uit deze molen
zjn de paltroks voortgekomen, die eveneens in
hun geheel worden gekruid, 'gekrodeti zegt men
in de Zaanstreek ook wél. Dit is mogelijk omdat'
hm zware eikenhouten vloer op rollen rust,
die in een rolring zjn gevat. Die wiring op-
zjn beurt ligt op de kruivloer, ook van eiken
hout, waaronder- de fundering, een ronde muur
van metselwerk. De pallrokmolen heeft twee
vleugels, door luifels overdekt. Met de zaag-
zolder van de molen vormen ze de zaagloods,
die van achteren open kan zjn zonder dat men
last van wind en regen heeft, omdat de molen
altjd met zjn voorkant op de wind staat. De
naam van deze onderkruier komt van het korte
bovenkleed met onder de gordel wijd uitstaande
slippen, dat door mannen werd gedragen in de
tjd toen de eerste molens werden gebouwd.
De bovenkruier is eên Zaanse vinding. De
oudst-bekende, een buitenkruier, een houtzager,
is van 1604. Hj was de voorloper van alle
latere bovenkruiers, ook van de bovenkruietide
poldermolens.
De industriemolens, altjd buitenkruiers, waren
de luttele voorgangers van wat nu imposante
industrieën zijn, met een veélmtgebreider assor
timent dan dat van de molens.
Uit houtzaagmolens kwamen doorgaans onbe-
kante balken en delen; de huidige industrie
produceert deuren en vloeren, keukens en pot
loden en nog veel meer van hout. In de pelmolens
werden gerst en rjst van basten en vliezen
ontdaan; de oliemolens pletten en maalden,
wreven en persten kool- en Ijn-, map- en hen
nepzaad en maakten aldus olie voor consumptie
en verlichting, voor verven en voor werktuigen;
andere molens vermaalden cacaobonen, weer
andere mosterdzaad en specerjen. Hun opvol
gersvan vandaag leveren een omvangt jk gamma
van de meest uiteenlopende voedings- en genot-
i, schildersbenodigdheden en
sauzen, verpakte soepen, chocoladehagelslag
en biscuits, natuurljke en synthetische verven
In het gebied, hierboven afgebeeld, hebben
vroeger meer dan 600molens tegeljk gedraaid.
Het landschap werd er door beheerst, zoals nu
door hoogspanningsmasten - in schrille tegen
stelling tot de molens die zjn blijven staan -
waarschijnljk onontbeerljk. De cartograaf
Michels heeft zich tot taak gesteld alle mar
kante elementen van het landschap van nu in
zjn kaarten te doen uitkomen. In deze kaart
liet hj die masten weg. Hij schreef te zijner
verontschuldiging:
'De Overheid wenst het euvel der antenne-
mastbossen op de daken van particulieren in
bebouwde kommen te bestrijden. Zij weegt daar-
bj esthetische en economische belangen tegen
elkaar af. Overeenkomstige overwegingen heb
ben ondergetekende particulier ertoe bewogen,
de mastbossen die de Overheid in verbjsterend
tempo als 'haogspanningsleidingen over onze
landschappen uitstrooit, binnen hel kaartbeeld
alvast onder de grond te werken.
De Zaanse Schans is een openluchtmuseum
waarin gewoond en gewerkt wordt. Het is nog
steeds in opbouw. Typisch Zaanse huizen en
molens uit de gehele Zaanstreek, vaak in staat
van verval, zijn en worden er - in hun geheel
of in grote delen vervoerd - neergezet en met
groot vakmanschap perfect gerestaureerd. Als
U er toch komt, trek dan letterljk bj mosterd-
maker Bosman in 'De Huisman' aan de bel
en neem een potje echte Zaanse mosterd mee.
Om tenslotte op Leeghwater terug te. komen, zjn
bouwmeesierschap bljkt uit het Raadhuis dat in
1630 naar zjn ontwerp gebouwd werd in de Rijp,
waar hj geboren is.
Vakmanschap is Meesterschap. Dat geldt voor de'
Zaanse molenbouwers, dat geldt sinds 1615 voor de
brouwers van Grolsch, opvolgers van Peter Cuyper, die
inl676GildemeesterwerdvandebrouwersinGfoenb.
Cjrolsch, ambachtelijk gebrouwen bier, met een eigen
karakter en een bjzondere smaak en frisheid, bereikt
dooreen volkomen natuurlijk brouw- en rjpingsproces,
dat bijna vier maanden duurt.
Dank zj de natuurlijke houdbaarheid van Grolsch,
kan het kunstmatig houdbaar maken achterwege
bijven, waardoor alle goede eigenschappen van- dit
bier worden behouden
Grolsch bier, vers bier,
in beugélflessen
eninpjpjes.
Het winkeltje
aan de Zaanse Schans
Het winkeltje aan de Zaanse Schans, van
buiten en van binnen net een plaatje, een
prent van Anton Pieck, getrouwe recon
structie van de kleine kruidenierszaak in
Oostzaan, die Albert Heijn in 1887 van zijn
vader overnam.
Aan de houten gevel, groen met wit, twee
carotten - cylinders die doen denken aan
een rol tabak, uit hout gedraaid en diepbruin
met goud geschilderd - ten teken dat men
er tabak verkocht, en een chinees kistje, het
symbool van de verkoop van koffie en thee.
Een heldere winkelbel.
Een toonbank in de vorm van een U, de
opening aan de kant van de winkeldeur in
het midden, van etalageraampje links naar
etalageraampje rechts, met voor de door
gang naar magazijn en woning een opklap
baar deel, waaronder een hekje tegen kleine
kinderen en huisdieren. De toonbank met
consoles afgesleten door de maxi-rokken
van zware stof der winkelende dames, met
een gleuf voor geld en een la daaronder
met een dubbel slot, het eerste om bij het
kleine, het tweede om bij het grote geld te
kunnen komen, met een lessenaartje achter
een gespijld schermpje, opdat de klant de
kruidenier niet rechtstreeks op de vingers
keek als die aan 't schrijven was, met een
poflei en een griffel aan een touwtje en bel
pofboek waarin 's-avonds genoteerd weid
wat daags op de lei geschreven was.
Boven de toonbank links een zeeslang van
hout, ten blijke dat geneeskrachtige kruiden
tot het assortiment behoorden, met aan die
slang twee weegschalen, een grote van
koper en een kleine met schaaltjes van
hoorn, en winkelzakken, geplakt in de ge
vangenis en door de kruidenier bestempeld.
Op de toonbank vastgezet qpn blaasbalg om
zakken op te blazen die weerspannig waren.
Er werd gewogen met koperen gewichten
van vijf gram tot twee kilo. Bracht men
voor stroop een strooppot mee. dan werd er
getarreerd, de pot werd op de schaal gezet
met zoveel tegenwicht in kiezelstenen, dat
deze in balans kwam.
Boven de toonbank rechts een ijzeren har
poen. in zwart en goud geschilderd, versierd
met krullen en met het hoofd van Bacchus,
ten teken dal er ook sterke drank verkrijg
baar was. Aan die harpoen ook schalen en
rollen touw en zakken, vetkaarsen van drie
cent per stuk en houten knijpers voor de
was. Een koffiemolen, net als vroeger thuis,
maar groter, een klontjestang.
Achter het middenstuk' de vliegenkast met
ruiten, waarin de kazen en de vleeswaren.
In een glazen vaas op houten voet de
eieren: twee voor drie cent. Daarnaast de
boter, door de boer in koppen opgemaakt;
dat waren bollen met een afgeplatte kant,
j soms met figuren, als de houten kop van
i binnen was bewerkt. Ze werden afgeleverd
in platte ronde tobben met een deksel en
j opstaande oren. van biDnen wit, van buiten
groen geschilderd, de 'teintjes'. Een pond
boter kostte vijfendertig cent.
Tabak en snuif in grote ronde spaander-
houten dozen, oker geschilderd, met in sier-
letters de naam van de inhoud er op: Pruim
tabak en Varinas, Maryland es Portorico.
Zoethout en amandelen, krenten en rozijnen
in houten kistjes met een schuivend deksel.
Gelatine en vanillestokjes in dozen van blik,
in groèn en goud geschilderd. Koffie in
grote bussen, rood en groen met goud, met
voor de kwaliteit een nummer. Thee, ook
in bussen, in zwarte, versierd met Chinese
figuren, met de hand geschilderd. Stroop in
een groot stroopfust, ook weer groen met
goud, op pootjes, met kraan en lekblad.
Azijn in soorten in fusten van aardewerk en
hout. Azijn werd veel gebruikt omdat men
zo vet at.
Suikerbroden, kegelvormig, de voet in blauw
papier gewikkeld, van vier en van ruim
dertig pond. Die van een half pond zijn er
nog te koop en ook witte en bruine kandij
aan een touwtje, de witte voor de thee, de
bruine voor de koffie en de keel, de echte
Boerhaavese kandij. Van die broden werd in
de winkel met de suikerrasp suiker gemaakt
die thuis te verwerken was.
Doosvormige, ook weer mooi geschilderde,
fusten voor boter- en raapolie, voor petro
leum en patentolie; een steenrood geschil
derde houten 'boom' voor het ophangen
van tientallen maten, spanen zeven voor
griesmeel en voor het weer wat vochtiger
maken van droog geworden krenten en
rozijnen, die anders op het gewicht te goed
koop de deur uit zouden gaan. Strijkstokken
om gevulde maten af te strijken, wat met
de hand niet mocht. Een vat met groeno
en een vat met gele zeep, die met een trof
felachtige spaan, op grauw papier, aan een
kant beplakt met pergamijo, word uitge
wogen.
Winkelbakken met erwten, bonen en capu-
cijners, met griesmeel en stijfsel, met soda
en zout.
Vooruitlopend op de non-foods in de super-
mart werden ook jukken en gierscheppen,
artikelen van touw, schoppen en grepen,
grasharken, berkenbezems en heideboenders
verkocht.
En op de deur het bordje, zwart op wit in
schrijfletters geschilderd 'Hebt U niets ver-
geetenr om Ot en Sien te helpen denken
aan kogeltjes-blauw of kippengerst, aan
vuurmaker» van opgerolde grove krullen
met hars doordrenkt, of aan pepermunt
stokken ran tweo voor een cent,
