i
Bestralen: een veilige
conserveringstechniek
Bestraalde produkten
voor de consumptie
Duitsers gaan als proef)
zee vis bestralen
vakantie vrije tijd
Prof. dr. Cden Hartoghoogleraar
in de voedingsleer te Wageningen:
Ook in
Duitsland
Arthur Frommer en AC
buren van Schiphol
Sapzuivere
Florida
Abonneren op
AllerHande
Normen
Proeven
üSSSII
rijke
Kruidentuin
•jc Voordelen
•fa Toekomst
Nederlanders
ook aan boord
Vijf dollar
Culinair
specialist
W aterverzachter
Vakmanschap
is
meesterschap
58ct
want alle waar
is naar zijn geld!
2
ALLERHANDE
A
JUNI 1970
Windscherm de I
Waterafstotend, schimmelwerend doek.
Extra groot formaat555 x 140 cm. A/let
luifel, 200 cm diep. Compleet met
herkenningsvlag en foudraal.
Bestelnr. F-219.
Clubprijs f 52.- in PMC-cheques,
Luxe prïsmakïjker (7x50)
In zwartlederen draagtas. Lenzen met
reflexvrije goudkleurige coating. Haalt
beeld 7x dichterbij. Hoge lichtsterkte.
2 jaar garantie. Bestelnr. F-378.
Clubprijs f 69.- waarvan f 52.- in
PMC-cheques.
Boot Apollo V
Materiaalgelaagd rubber en IJzersterk
P.V.C. Twee onafhankelijke luchtkamers
2 m, lang en 1 m breed. Dollen voor
roeiriemen. Gewicht incl. foudraal5 kg.
Bestelnr. F-197.
Clubprijs f 52.- in PMC-cheques.
Hangmat in frame
Hangmat die geen bomen nodig heeft.
Doek 180 x 80 cm, 6-kleurig bedrukt.
Uitneembaar, dus makkelijk te
vervoeren. Bestelnr. F-587.
Clubprijs f52.-in PMC-cheques.
Premie-van-de-Maand Club
t/AN de gelegenheid om zich
op AllerHande te abon
neren hebben reeds velen
gebruik gemaakt.
Slechts een briefkaart met
duidelijke vermelding van
naam, volledig adres en
woonplaats, liefst in blok-
letters, voorzien van f 2,
aan extra postzegels voor ver
zend- en administratiekosten
en gericht aan Albert Heijn
N.V. Zaandam, is voldoende
om zich gedurende een jaar
van toezending te verzekeren.
De post bezorgt AllerHande
aan huis.
Wij verzoeken u wel in ver
band met de postvoorschrif
ten, deze f 2,aan zegelö
aan de adreszijde van de
briefkaart te plakken.
Desgewenst kunt u echter ook
het jaarabonnementsgeld
f 2,overmaken op post
rekening 9930 t.n.v. Albert
Heijn N.V., Zaandam, onder
vermelding „abonnement Aller
Hande".
In navolging van de VS,
Canada, Rusland en Israël
overweegt Duitsland toela
ting van bestraalde aard
appelen. In Duitsland gaat
elk jaar een aanzienlijk
gedeelte van de aardappel
oogst door spruitvorming
verloren.
Voedselbestraling: een
nieuwe moderne conser
veringstechniek. Maar
bovenal een techniek die
dicht bij de natuur staat.
Prof. dr. C. den Hartog,
oud-directeur van het
Voorlichtingsbureau voor
de Voeding, is de deskun
dige bij uitstek die hier
over kan oordelen. Hij
zegt: „Nog nooit is een
conserveringstechniek zo
diepgaand onderzocht op
eventuele schadelijkheid.
Nog nooit zijn de voe
dingsexperts over de ge
hele wereld het zo met el
kaar eens geweest als bij
de beoordeling van deze
nieuwe techniek: voedsel
bestraling is als conser
veringsmethode gezien de
Nederlandse maatregelen
buitengewoon aantrekke
lijk.
Overigens is onze methode van
conservering niet zo nieuw als
het lijkt In Amerika, Canada,
Rusland en Israël zijn sinds
enige jaren bestraalde produk-
ten vrij op de markt verkrijg
baar. En reken er op dat de
regeringen van deze landen
hun goedkeuringen voor voed
selbestraling niet zo maar ge
geven hebben."
„In Nederland komt dus geen
bestraald produkt op de markt
alvorens door en door getest
te zijn. Dit testen gebeurt door
het Rijksinstituut voor de
Volksgezondheid (RIV). Hier
ook worden de normen vastge
steld waaraan bestraald voed
sel moet voldoen wil het vrij
gegeven kunnen worden voor
consumptie op grote schaal.
Strenge normen, die verschil
len van produkt tot produkt.
Waarom? Omdat aardbeien
nu eenmaal anders van sa
menstelling zijn dan aardap
pelen, en daardoor een andere
stralingsdosis nodig hebben.
Voor het samenstellen van I
deze normen is ervaring nodig.
En teneinde die ervaring op te
doen zal de overheid voorlo
pig elk bestraald produkt aan
een grondig onderzoek onder
werpen.
Waarom deze normen?
Om straks, als voedselbes traling
op industriële schaal een feit is,
de nodige voorlichting te kun
nen geven; bindende voor
schriften te kunnen uitgeven.
En dit alles ter bescherming
van de consument.
Waaraan kun je zien dat een
produkt bestraald is?
„Als het produkt niet is voor
zien van een speciaal etiket, kun
je het onmogelijk zien. Zelfs
niet proeven. Dit is dan ook één
van die voordelen van bestra
ling: de houdbaarheid verlen
gen zonder dat er iets met het
produkt gebeurt. Wat vers is
blijft vers. Met. dat verschil, dat
de versheid door bestraling aan
zienlijk wordt verlengd.
In welke landen zijn bestraalde produkten voor de consumptie vrijgegeven?
Produkt:
aardappelen
(x)
graan- en graanprodukten
champignons
gedroogd fruit
gedroogde voedingsmidelen
vers fruit en verse groenten
(xxx)
verpakt voorbewerkt vlees
voorverpakt gevogelte
aardbeien
(xxx)
(xxx)
(xxx)
asperges
cacaobonen
(xxx)
(xxx)
land:
Canada
Israël
Nederland
USA
USSR
Spanje
Canada
Israël
USSR
Canada
USA
USSR
Nederland
USSR
USSR
USSR
Nederland
Nederland
doel bestraling
Kiemremming
groeiremrning
desinfestatie (xx)
houdbaarheidsverlenging
en groeiremrning
desinfestatie
houdbaarheidverlenging
houdbaarheidverlenging
houdbaarheidverlenging
en schimmelbestrijding
houdbaarheidverlenging
en groeiremrning
Nederland desinfestatie
SstaSf? 'w !ï0Üdt ta Frankrijk,de toelating van bestraalde aardappelen verwacht.
Ei e^perimenteel^adnjm! 3,5 de
De maand juni bevat
enkele belangrijke da
ta, goede mensen. U
moet vooral letten op
het weer van de 8ste;
dan is het Sint Medar-
dus en als het dan re
gent (zo verklaren de
oude overleveringen)
dan blijft het ZES we
ken lang regenen. Elke
dag!
En op 11 juni, als het Sint
Barnabas is, mag het al
evenmin regenen, daar dan
de oogst kans loopt te ver
drinken. „Als het regent
met Barnabas, dan zwemt
de oogst in een waterplas."
En dan zijn we er nog niet:
er is dan nog kans genoeg
op narigheid.
6 weken regen
Want op 15 juni, St.-Veith
of Sint-Vitus als u dat lie
ver hoort, dan zitten we
weer met een mooie kans
op ZES weken regen. Hoor
maar: „Als het regent met
Sint Veith, dan regent het
zes weken in één tijd". Ver
der is deze Sint-Vitus ook
nog opmerkelijk: Want op
die dag begint het echte
zomerweer; let u maar op.
De weerspreuk zegt daarom:
„Zorgt wel voor de kinder-
wiegen, want met Sint Vitus
komen de vliegen".
Regen-man
Ten slotte is er nog 24 juni,
Sint-Johannes de Doper. De
Friezen zeggen daarover:
„Als het regent op Sint-Jan,
dan regent het veertig da
gen an". En dat is een lelijk
ding, want elders zegt men
„Sinte Jan is een regenman".
We willen nu nog even zien
wat de Enkhuizer almanak
over die data voorspelt. Voor
Barnabas hoeven we (wat de
Almanak aangaat) niet te
vrezen: het is van 8 tot 13
juni goed lenteweer! Mooi,
dat is één.
Vaderdag
Nu 15 juni. Dat wordt le
lijker: dan is het weder on
bestendig. En Sint-Jan, de
regenman? Die valt in een
periode van mooi zomer
weer, die duurt van 23 tot
28 juni. En wat zal het weer
zijn op Vaderdag? (21 juni)
Van opklarend karakter en
later warm.
Laten wij het houden op de
inhoud van dat oude rijmpje
over juni: Niet te koel, niet
te zwoel niet te nat en niet
te droog Juni vult de schu
ren hoog. Dan komt alles
best in orde. Herinnert u
zich het weer in december?
Dat was akelig winters, niet
waar? Wist u dat de oude
weerkundige zegt: juniweer
is decemberweer? Dat klinkt
niet zo best.
Dat alleraardigste idee om,
in een gezellige doos, een
tiental .tuinkruiden aan te
pollepel". En dat is juist. De
plant speelt ook, behalve in
de keuken, zoals u in het
boekje kunt lezen, een be
langrijke rol in de beroemde
kruidenlikeur Chartreuse,
die gemaakt wordt in een
Karthuizerklooster in Frank
rijk.
Wonderteken
Basilicum heet ook Konings
kruid om de volgende reden.
Toen de drie Koningen, bij
Christus' geboorte, naar
Bethlehem kwamen zag
ieder van hen die nacht een
wonderteken. Balthasar zag
een struik, basilicum, waar
aan een bloem groeide die
mooier was dan een roos en
in die bloem bevond zich een
omhulseltje dat in de nacht
openbrak en een robijnrood
vogeltje vrijliet, dat met
menselijke stem sprak: „De
Schepper van hemel en aar
de is geboren; het is de
God-en-mens en de wereld
is hem onderdanig".
Heilig kruid
bieden in de vorm van zaad
(„AH-Kruidentuin" met bij
gevoegd het boekje „Kruidje
roer me maar" en tien merk-
stokjes met de namen van
de tien keukenkruidjes erop
en dus de tien zakjes met
zaad) deed ons nog eens wat
gegevens opzoeken over en
kele kruiden.
Basilicum of Basiliekruid en
ook Koningskruid of Vlees-
kruid (daar hóórt u de keu
ken al in) „maakt van een
oud schaap een mals lam en
van een runderlapje iets an
ders en iets nieuws", zei
Werumeus Buning in zijn
"Honderd avonturen met een
De plant bleef een heilig
kruid door de eeuwen heen
en men dacht dat zij duivel
en toverij afweerde. Wie het
kruid neerlegt op de ven
sterbank van degene, die
men liefheeft, zal weder
liefde ontvangen. Dat kan
wellicht nog eens te pas
komen
Bieslook (ook Astlook, Frans
look, Graslook, Pijplook,
Sneelook, Snijprei) met zijn
uiachtige smaak (heerlijk
in sla, soep, saus en ook op
brood met kaas!)) wordt ge
bruikt in het Gelderse
„kruudraoes" waarvan onze
Boer Kruudmoes zijn naam
ontleent).
Bereiding
Kruudmoes wordt aldus ge
maakt: halve kilo gort, twee
liter karnemelk, kwart kilo
rozijnen, een stukje door
regen spek, een metworst,
wat zout, kruizemunt, ven
kel, zuring, kervel en bies
look. De gort weken (24
uur) en dan twee uur zacht
koken met alle ingrediën
ten, behalve de rozijnen die
er alleen het laatste half
uur in mogen meekoken en
de bieslook en de kervel die
er, vlak voor het opdienen,
door worden geroerd. Men
eet kruudmoes mei stroop.
knoopje zal, „op bevel",
langzaam van de bodem van
het glas naar boven stijgen
en dan weer zakken.
Wie dus even nagaat hoe
lang dat stijgen en dalen
duurt, kan zijn vrienden
knap verrassen door, op het
bevel „Stijg!", het knoopje
te „laten" stijgen en, op het
beval „zakken!", het weer te
doen zinken. Elk licht voor
werpje gehoorzaamt aan de
wet, dat de belletjes kool
zuur in het glas zich eraan
vasthechten en het dan op
tillen naar het oppervlak,
waar de belletjes uit elkaar
spatten zodat het weer zinkt.
Verrassingen
Moeder Natuur heeft tal van
verrassingen. Ook dit: umoet
eens een stuiver op de ope
ning van een leeg limonade
flesje leggen en daarbij
eerst de opening met wat
water bevochtigen, zodat de
fles luchtdicht is afgesloten.
De fles moet wél koud zijn
voor de volgende kunst: men
houdt de fles nu, met beide
handen, stevig vast en zal
zien dat, na zo'n vijftien tel
len of meer, de stuiver ma
gisch zal gaan dansen en dat
ook blijft doen als de fles op
tafel wordt gezet. De oor
zaak is de uitzetting van de
lucht in de fles door het
verwarmen met de handen.
Goochelachtige effecten kan
men bereiken als men een
overhemdknoopje in een
glas met spuitwater of een
andere koolzuurhoudende
drank laat vallen: het
„Hem niks geven! Hij heeft
een kwaaie dronk!"
Aardbeien met 6 dagen, ker
sen met 3 dagen, champignons
met 4 dagen, asperges met 7
dagen, gesneden groenten met 2
dagen, geschilde aardappelen
met 6 dagen, garnalen met 10 I
dagen, kip met 11 dagen, vis 1
met 10-20 dagen.
Om de consument een vrije
keuze tussen bestraald en on-
bestraald voedsel te bieden,
worden bestraalde produkten
in de toekomst voorzien van
het speciaal „herkenningsbeeld
merk".
Niet alle voedingsmiddelen zijn
even geschikt voor bestraling.
Bij sommige produkten treedt
er smaakverandering op. An
dere verkleuren. Het zijn de
overheidsnormen, die het ver
bieden om dergelijke produkten
in bestraalde vorm in de han
del te brengen.
Voedselbestraling is een con
serveringstechniek erbij. Geen
methode dus, die alle andere
bestaande conserveringstech
nieken als koken en inblikken
in één slag overbodig maakt,
maar wel een methode die toe
gepast in bepaalde geval ien
grote voordelen biedt. Bijvoor
beeld: bestraalde vis behoeft
niet meer te worden ingevroren.
Normale en daardoor goed
kopere temperaturen zijn vol
doende om dit bestraalde voe-
dingsprodukt lange tijd vers te
kunnen houden.
Een bijzonder praktisch punt
van voedselbestraling is, dat je
het produkt in verpakte toe
stand kunt behandelen. Dit
voorkomt kans op hert
ting."
„De toekomst van sti
conservering? Het zal zon dei-
twijfel de plaats krijgen die het
verdient. Het heeft er alle
eigenschappen voor. Ik denk bij
voorbeeld aan straling als ver
vangende conserveringstechniek
voor die methoden waarvan
het vrijwel zeker is dat ze een
gevaar voor de volksgezond
heid kunnen opleveren.
Neem het kiemremmen bij
aardappelen. Tot dusver ge
beurt dit door het uitstrooien
van chemische preparaten. On
schuldige middelen, als de
voorgeschreven dosis wordt ge
handhaafd. Bij overschrijding
van de veilige dosering vormen
ze direct een gevaar voor de
gezondheid.
Kiemremmen door middel van
straling daarentegen is een
volkomen „schone" methode.
Er blpft niets van achter op de
aardappel. Reden voldoende om
voor eens en altijd te besluiten
te bestralen als het om kiem
remmen gaat. Zo maar een
voorbeeld. Er zjjn er tientallen.
AI met al, straling is niet het
antwoord op alle conserve
ringsproblemen. Het is een
techniek erbij."
Begin 1970 zal door de Duitse
zeevisserij een aanvang worden
gemaakt met het onderzoek op
het gebied van de voedselbe
straling. Hiertoe wordt aan
boord van het onderzoekings-
schip „Walter Herwig" een
röntgenapparaal geïnstalleerd
voor de bestraling van vis in
volle zee.
Een en ander geschiedt in
nauwe samenwerking met het
Ministerie van Volksgezondheid
in de Bondsrepubliek. De intro
ductie van de voedselbestra
ling in de Duitse zeevisserij be
tekent in wezen een principiële
doorbraak in de richting van
het aanvaarden van voedselbe
straling als zinvolle en verant
woorde methode van conserve
ring.
Twee redenen
In februari 1968 is te Bremen
de „Förderkreis für Fischbe-
strahlung"- opgericht op initia
tief van de diepzeevisserijbe
drijven in Duitsland. Andere
levensmiddelenbedrijven hebben
zich bij deze kring aan
gesloten of sluiten zich erbij
aan. Men heeft de bestralings
activiteiten, welke deze kring
onderneemt, in eerste instantie
op de vis gericht om twee rede
nen. Ten eerste ontbreekt het
aan geschikte chemische midde
len om verse vis voor langere
tijd te conserveren. Ten tweede
is er het feit, dat de ontwikkel
de methode om vis te conser
veren bij een temperatuur van
twee graden beneden nul is
tegengevallen.
De „Tridens",het Nederlandse visserijonderzoekingsvaartuig. Aan
boord van zijn Duitse collega Walter Herwig" wordt een be-
strahngsumt geïnstalleerd voor de bestraling van vis in volle zee.
(Vervolg van pag. I)
Arthur Frommer is de beken
de auteur van het boek/reisgids
dat de veelzeggende titel heeft
'Europe in Five dollars a day'.
Dit boek is bij de Amerikanen
enorm aangeslagen. Arthur
Frommer heeft het echter bij
het schrijven van dit boek en
het geven van veel informatie
over gelegenheden voor goed
en goedkoop eten en overnach
ten alleen, niet gelaten.
Hij is zijn ideeën in de prak
tijk gaan omzetten en het Am
sterdamse hotel is daarvan een
voorbeeld. Gelijksoortige ho
tels zijn of worden overigens
ook elders in Europa gebouwd.
Het zijn relatief moderne, effi
ciënt ingerichte complexen
waar de gast een uitstekende
verzorging staat te wachten.
Als culinair specialist
speelt Albert Heijn Res
taurants NV hierin volop
mee en toont daarmee
onder meer aan zic'h vol
komen thuis te voelen in
het moderne toeristenver
keer waarvan de Jumbo
Jet op dit moment het
duidelijkst symbool is.
Daar stond dan tegenover, dat
op laboratoriumschaal reeds
geruime tijd met succes de be
stralingsmethode als conserve-
ringswijze van vis is beproefd.
Die methode wil men nu op
grotere schaal aan de praktijk
toetsen.
Betere produkten
De plannen van de kring zijn
ook door het Voedingsministe
rie van de Bondsrepubliek zeer
positief ontvangen. „De be
straalde produkten", aldus dat
ministerie, „blijven niet alleen
houdbaar, maar zijn ook
'volkswirtschaftlich' beter." De
kring begint het bestralingspro
ject met roodbaars en kabel
jauw.
Ook Nederland
Ook aan Nederland is aange
boden gebruik te maken van
deze varende bestralingsinstal
latie. Teneinde de mogelijkhe
den hiertoe te onderzoeken is op
4 en 5 november te Karlsruhe
in het kader van de Duits-
Nederlandse samenwerking een
gemeenschappelijk visbestra-
lingsproject opgesteld en aan
vaard. Dit betekent dat de Ne
derlanders aan boord en de
Duitsers via het Proefbedrijf
aan land kunnen samenwerken.
Eindelijk is er nu een sinaas
appelsap op de markt, dat heus
en waarachtig zijn naam met
ere mag dragen zonder al die
nare bijsmaakjes, die de meeste
oranjesappen kenmerken.
Rechtstreeks uit Amerika ge
ïmporteerd waar dit sap op
uiterst steriele wijze in een
speciaal versneld tempo bereid
wordt komt de prijs van
deze bijna-liter fles (inhoud
0,946 cl) op fl,95. Tijdens de
introduktieweek (zie adverten-
tiepagina) op f 1,69. Wie slim
is haaste zich.
N.B. Florida sinaasappelsap
koel bewaren en eenmaal
geopend beslist in de koel
kast.
Teneinde hun respectieve auto
riteiten een standpunt te laten
bepalen Lo.v. bestraald voed
sel hebben Deense en Zwitser
se collega-stralingsinstituten
elk voor zich besloten de toe
lating te vragen voor de im
port van een partij van circa
10 ton bestraalde aardappelen
uit Nederland.
(Vervolg van pag. 1)
die het waterabsorptievermo
gen van het behandelde goed
niet vermindert. Dit geldt met
name voor handdoeken en
luiers. Bij gebruik van de was
verzachter zullen handdoek en
luier, ook na x-aantallen keren
wassen, beslist niet minder
vocht opnemen.
Een vereiste is het wasmiddel
goed uit te spoelen voordat de
wasverzachter wordt gebruikt.
Per kilo wasgoed is een halve
maatdop wasverzachter vol
doende, bij de handwas kan
worden volstaan met een halve
maatdop op vijf liter water.
Lage prijs
Hoe laag de prijs van de AH-
wasverzachter ligt, (ƒ1,75 per
lifcerflacon na de introduktie-
periode) maakt onderstaand
staatje duidelijk. Hierin zijn de
bekendste merken opgenomen:
zij brengen weliswaar geen
literflacon, maar die prijs is
vastgesteld door omrekening
van het bedrag van cle bestaan
de maten:
Silan (flacon 825 gram) omge
rekend per liter ƒ3,58.
Silan (1750 gram) omgerekend
per liter ƒ3,40.
Comfort (825 gram) omgere
kend per liter 3,58.
Vemel (900 gram) omgerekend
per liter 3,06.
Lenor (975 gram) omgerekend
per liter ƒ3,03.
Lenor (1893 gram) omgere
kend per liter ƒ3,04.
(Advertentie)
Bierkenners
vragen
