iCHOTS VAN TOP TOT TEEN
Elektronische orgels als warme broodjes:
Caroline speelt (met)
Mondscheinsonate
uniek album
In Bodegraven gaan er in
1970 25.000 de deur uit
Nederlanders beoefenen doedelzakmuziek Voet op de maan.
Hobby van negenjarige:
Niet voor
huisgebruik
Voortdurend
Net echt
Exercitie
Nederlandse
groepen
GOED
BEKEKEN
Vakmanschap
is
meesterschap
58c
want alle waar
is naar zijn geld!
oefenen
;en Schotse ruit
EEMBER 1969ALLERHANDE
jjD belangstelling voor
doedelzak ontstond in de
«q vlak na de oorlog
"ik de doedelzakspelers
de Schotse regimenten
ju Amsterdam gelegerd
rgn, zag spelen", vertelt
jeer C. J. Soetens (37).
is de medeoprichter van
>lf jaar oude (of jonge)
I.C.A. Pipes and Drums'
der acht Nederlandse
idelzakgroepen, die bo
eien aangevuld wordt
een „Highland Dancing
Was toen dus nog een jon-
\Vat ouder geworden pro-
•de ik, te zamen met een
nd, ergens een doedelzak-
irwijzer te virjden, maar die
er niet en zodoende duur-
het nog een tiental jaren
rdat we eindelijk de mond
de luchtinlaat van de doe-
zouden gaan zetten.
jas toen, ik meen in Hilver-
een groep ontstaan en die
dus onderwijs". De eerste
n werden gegeven door een
terdamse student die in
(land het officiële diploma
êlzakspelen had behaald.
1 wel duidelijk zijn, dat
jedelzak niet meteen een
lument is dat men in de
amer bespeelt; trouwens
buren zouden er zeker be
tegen maken. Afgezien
het feit dat lang niet ieder-
de nogal eentonig-lijkende
iek (die opgebouwd is op
s één octaaf) aangenaam
fs maar dragelijk vindt, is
verre draagkracht van de
sken van het oude instru-
die voornamelijk berust
aangehouden, nimmer af-
ide, grondtoon a, waarop elk
lelzaknummer is gebaseerd.
komt voort uit de drie
en die over de schouder van
speler omhoogsteken en
rvan er twee tenorpijpen
en één een baspijp (de
wste). Inderdaad: kenmer-
voor de Schotse doedelzak
at er zijn er ook in andere
i?n zoals de Balkan, Frank-
Ierland etc.) is deze duren-
cogal melancholieke onder
die het hele klankbeeld
het spel bepaalt.
topaasachtige steen: de onze
zullen wel niet echt zijn".
Wie de groep „YMCA-Pipes and
Drums" ziet, kan ze niet onder
scheiden van een echte Schotse
groep; tot in de kleinste details
werden de oorspronkelijke
Schotse uniformen (die uit de
achttiende eeuw dateren) na
gemaakt en opgesierd met de
bijbehorende Schotse bijkom
stigheden, zoals de sporran (de
uit vacht gemaakte schoottas).
de gesp (de heer Soetens is erg
trots op de zijne, die een ge
schenk is van Schotse doedel
collega's) en de kwartiermuts
met de veer van de korhoen, die
in de Hooglanden zoveel voor
komt. „De uniformen zijn van
militaire komaf", vertelt de heer
Soetens, „en dat geldt ook voor
de rangen in de band.
Ik draag daarom, als leider, de
vier strepen en de kroon van de
pipe major, de Schotse ser
geant-majoor doedelzakspeler,
op de mouw: dat is de hoogste
rang in een doedelzakband.
Wat een doedelzak kost? Zo'n
350.— tot 400,—; dat hangt
af van de versieringen erop; die
kunnen variëren van paarle
moer tot zilver- en zelfs goud-
beslag.
Als u een doedelzakgroep ziet
optreden dan zult u merken,
dat er eerst een ferme roffel op
de trommen wordt weggegeven.
Dat is nodig om de spelers de
gelegenheid te geven hun bal
gen vol te blazen en het instru
ment spelensgereed te maken.
Wij spelen alleen origineel-
Schotse muziek en hebben nu
zo'n repertoire van 20 tot 25
nummers; met onze dansgroe
pen kunnen we een heel pro-
Uitheemse klanken worden
meer en meer een vertrouwd
element in onze vaderlandse
gramma ten beste geven. We
doen dat dan ook regelmatig.
Vooral in voor- en najaar zijn
we nogal druk; dan komt het
wel neer op een gemiddelde van
tweemaal optreden in de
maand. Een zekere noodzaak tot
exercitie bestaat er natuurlijk
pok voor zo'n toch militair
achtige groep: daarbij helpt mij
mijn eigen dienstervaring."
Er bestaan drie groepen in
Amsterdam, één in Hilver
sum, in Apeldoorn, in Hel
mond, Tilburg en Den Haag
en dat betreft dan zo'n 150-
200 man, die binnenkort
verenigd zullen zijn in de
(door de heer Soetens)
mede opgerichte „Organi
satie van Nederlandse
Doedelzak-bands".
Wie inlichtingen wenst
over deze opmerkelijke tak
der muziek, die kan zich
wenden tot de secretaris
van de „YMCA-Pipes and
Drums", Pontanusstraat 7,
Amsterdam.
NASA, de Amerikaanse ruim
tevaart-organisatie, verstrekte
het opmerkelijke materiaal voor
j een ongewoon produkt dat deze
maand de Nederlandse boeken-
I markt verrast.
„Voet op de Maan" heet het
album, met als ondertitel: „een
Stereogram".
Een Stereogram is de kom-
binatie van tekst, een grammo
foonplaat én een serie stereo
foto's. die met behulp van een
bijgevoegde stereo-kijker, op
merkelijke dieptebeeklen tonen.
Met ..Voet op de Maan" maakt
hel Stereogram een bijzonder
geslaagd debuut in Nederland;
De langspeelplaat, die tezamen
met de andere onderdelen is
verpakt in een fraai album, be
vat een levendige reportage j'
van de ruimtevlucht van juli
1069. algemeen beschouwd als
de grootste prestatie van weten
schap en techniek van onze tijd.
De bij het album behorende
dertig diepte-foto's, die via de
langspeelplaat door Gerton van
Wageningen worden toegelicht.,
geven spectaculaire beelden van
deze historische reis. Alle foto
opnamen óp de maan, rond de
maan. en onderweg naar het
reisdoel, werden gemaakt met
een Hasselblatt camera. Deze
camera heeft ieder objekt van
uit twee of meer posities gefo
tografeerd, waardoor uitzonder
lijke scherpte en diepte werden
verkregen.
Twee dia's opnamen van
de „stenen" die van de maan
werden meegenomen, maar nog
in hun oorspronkelijke omge
ving werden gefotografeerd
zijn het resultaat van het eer
ste experiment met een andere
camera: een speciaal voor dit
doel vervaardigde stereo-appa-
ratuur.
Het album, 'dat ook in vele
buitenlandse edities verschijnt,
is in Nederland o.a. verkrijg
baar in de boekhandel. De
Nederlandse verkoopprijs be
draagt 32.-.
door
P. W. RUSSEL
De heer Cees Vree
ken tussen een deel van
de 12.000 elektronische
orgels, die zijn bedrijf dit
jaar maakte. Volgend
jaar worden dat er 25
duizend!
(Advertentie)
Bierkenners
vragen
Beurs
De thans in Leiden wonende
pianist Loek van der Gaag, die
pas op 16-jarige leeftijd zijn
studie kon beginnen bij Jaap
Spaanderman in Amsterdam,
verwierf in 1960 een beurs voor
Parijs, waar hij o.m. verder
studeerde aan de pia-
nistenschool van de beroemde
Liszt-vertolker Raymond Trou-
ard.
In december 1965 debuteerde
hij in Den Haag met het le
pianoconcert van Tsjaikowsky
en het 5e pianoconcert van
Beethoven. In de jaren daarna
maakte hij succesvolle tour
nees door Frankrijk, Italië,
Duitsland en Roemenië.
nisch orgel toch nog altijd
iets van tussen de vijftien
honderd en vijfduizend gul
den, zeg ik. De heer Vreeken
knikt: Dat klopt.
Meneer Vreeken, legt u
me nu eens uit hoe het ge
gaan is met, nou ja, laten
we maar zeggen: die enorme
vlucht in de elektronische
orgels.
„In 1961 lag de markt bij het
protestants-christelijke deel
van ons volk", zegt de heer
Cees Vreeken. „Men ging van
het harmonium over op het
orgel. Wij hebben toen, ik
mag wel zeggen Nederland
rijp gemaakt voor het elek
tronische orgel. Met adver
tenties. Dat kan in dit land,
hier kun je alle uithoeken
bereiken. Dat is veel gemak
kelijker hier dan in de Ver
enigde Staten of in Frank
rijk, om maar twee voor
beelden te noemen".
Ineens zegt de heer Vreeken:
„Weet u, dat er nergens zo
veel piano- en orgelzaken
zijn als in Nederland? Kijk
maar eens naar de naaste
buren, de Belgen, niet te
vergelijken. En dan blijkt
weer, dat Nederlanders een
huiselijk volk zijn".
Iu no time
En toen ons land „ryp" was
voor het elektronische orgel,
toen werd datzelfde orgel
een soort obsessie. Men be
gon met een klein orgeltje
en men dacht: Zo, dat heb
ben we voor het hele leven.
Maar er zijn nu duizenden
mensen, die al aan hun der
de, vijfde of zesde orgel toe
zijn.
Waarom? Omdat ze ontdekten
dat ze met dezelfde techniek,
waarmee ze een klein orgel
tje bespeelden, ook een gro
ter konden bespelen. „In no
time kun je erop terecht",
zoals de heer Vreeken het
uitdrukt.
En al de nieuwe systemen
zorgen er voor, dat men on
middellijk muziek kan gaan
spelen, terwijl het improvi
seren haast vanzelf gaat.
Papa zit achter zijn elektro
nisch orgel met de hoofd
telefoon op, oefent en nie
mand van het gezin die hem
hoort. Zit het melodietje er
goed in, dan kijkt hij triom
fantelijk rond en haalt een
handletje over: Iedereen
mag nu meeluisteren naar
wat het gezinshoofd kan!
„Door dat geluidloos spelen
via die hoofdtelefoon krijg je
de leukste reacties", vertelt
de heer Vreeken. „Mensen
die bij Hoogovens werken en
nachtdienst hebben, schreven
me dat ze, als ze terugkomen
van de nachtdienst, eerst
nog een uurtje orgel spelen
voor ze gaan slapen en ze
maken dan hun vrouw en de
kinderen niet wakker".
Vrije tijd
Drie jaar geleden hadden de
broers Vreeken in Bodegra
ven één werknemer met een
auto; nu staat het hele par
keerterrein bij hun fabriek
vol.
Nu hebben ze Marokkanen
in dienst en vijfendertig
Joegoslavische meisjes en de
heer Vreeken zegt: „Binnen
kort gaan we weer vijfen
veertig Joegoslavische meis
jes aanstellen".
Meneer Vreeken, volgend
jaar een dubbele produktie
van elektronische orgels tep
opzichte van dit jaar: blijft
die lijn naar boven gaan?
De heer Cees Vreeken:
„Ik zie het zo: hoe meer
vrije tijd. hoe spannen
der de tijd en hoe intel
ligenter men wordt, des
te meer wordt er gemu
siceerd. Wel, als we al
leen al even aan die vrije
tijd denken; die wordt
steeds groter en uitge
breider. Als we daar nu
niets aan doen, op alle
gebied, als we de mensen
nü al niet voorbereiden
op al die vrije tijd die ze
in de toekomst gaan krij
gen, dan wordt dat over
vijf jaar een ramp".
joefenen, met onze „YMCA-
s and Drums" in een al-
staand zaaltje in Amster-
en we doen dat tweemaal
!e week op zaterdagmiddag
mandag," zegt de heer Soe-
„voor je hobby moet je
wat over hebben en als je
iets wilt bereiken op dit
üijke nstrument, dan moet
Dortdurend oefenen.
i moeilijk zijn bijvoorbeeld
ersieringsnoten die gespeeld
:en worden om het nogal
jnige grondmotief van de
idieën op te sieren; deze
ilantijntjes verbinden de
doedelzakspelers trekken
id meer dan gewone aan-
ht door hi*i kleurrijke
mms
idtonen en vormen de ty-
he karakteristiek van het
lelzakspel. Hoe vaardiger je
3t in dat versieren, hoe
:je spel is; de Schotten zelf
op dit punt natuurlijk de
e meesters; zij beoefenen
spel al van generatie op
ffatie. Maar, eerlijk gezegd
fonder bluffen: wij maken
dijke vorderingen.
«l al hebben we een tour-
lemaakt door Schotland en
*as georganiseerd door een
tee groep uit de Lowlands
ïuidelijke deel van Schot-
red.). Van die groep heb-
We toen ook ons typische
'tee uniform overgenomen.
11 u weet dat de Schotten
eigen tartans hebben
stoffen in steeds wisse-
5 kleuren en wij hebben
van de clan Lesley over
een; het is een groen-rode
'•of met wit en donkerblauw
torheen.
tordt gebruikt voor de kilt
rok dus en voor de
die. vanuit het middel,
de schouder is geworpen
fctgezet is met een echte
Kse schouderspeld, waarop
steen schittert. Dat is de
ts® cairngorm, een soort
Er waren eens drie broers en ze verkochten in
Bodegraven piano's. En toen zeiden ze negen jaar
geleden: „Laten we elektronische orgels gaan
maken". Het eerste jaar verkochten ze er 250; dit jaar
zijn dat er twaalfduizend. „En voor 1970 rekenen we
op 25.000 elektronische orgels", zegt de oudste van
die broers, de heer Cees Vreeken.
Maar niemand liet de moed
zakken en twee jaar later
begon men voorzichtig in
tweedehands orgels. Weer
twee jaar daarna, intussen
dus in 1949, komen de twee
oudste zoons uit militairo
dienst en in 1950 komt ook
De heer C. Vreeken vertrekt
geen spier bij zijn opmer
king. Hij constateert alleen
maar, met een koelheid, of
het over de produktie van
eieren gaat. En als dan de
verwonderde bezoeker vraagt
hoe dat allemaal kan, dan
vertelt hij.
De hele familie
„Het. elektronische orgel is
in Nederland vreselijk in",
zegt hij. „Met Amerika staan
we aan de top in de wereld.
Ik geloof, dbt de televisie er
veel aan gedaan heeft.
Op een gegeven moment had
men wel genoeg gekeken en
„de familie" wilde weer iets
samen doen. Kijk, met die
elektronische orgels tegen
woordig kun je van klassiek
via religieus tot beat spelen,
een gezinsinstrument dus".
In de drie jaar oude fabriek
n.v. Eminent in Bodegraven
zetelt de heer Cees Vreeken
(44) op de eerste verdieping.
Zijn broer Frits (38) behan
delt de inkoop, zijn broer
Louis (42) bemoeit zich met
de produktie en de heer Cees
Vreeken zelf houdt zich bezig
met de verkoop en algemene
zaken.
Dag fiets
Zo is het niet altyd geweest.
Het was de vader van de drie
broers, de heer J. Vreeken,
die in 1923 in een klein huisje
tussen Zwammerdam en Bo
degraven een orgelhandei
oprichtte. Hij leende geld
voor de tijd van tien jaar en
belegde intussen zijn boter
ham via het geven van orgel
lessen.
Tien jaar na die lening, in
1933, importeert de heer
Vreeken sr. de eerste har
moniums uit Duitsland. De
zaken gaan zo goed, dat hij
zijn fiets aan de kant zet en
een treinabonnement neemt
Maar de tweecle wereld
oorlog gooit de hele zaak
ondersteboven. Wat op het
punt van opbloeien scheen,
dat was in 1945: een winkel
ruimte waar geëvacueerde
gezinnen leefden en de hele
handelsvoorraad bestond uit
één harmonium, eigenlijk
van de heer Vreeken sr. zelf.
Frits Vreeken „in de zaak",
zoals dat heet.
De grote klap
„Ja, en in januari 1961 zijn
we dus gestart met die elek
tronische orgels", zegt de
heer Cees Vreeken. „Het is
erg hard gegaan, dat is waar.
Nederland is weer in de huis
kamer aan het musiceren.
Ga maar na, we hebben nu
ook een meubelfabriek in
Waddinxveen overgenomen,
mét de tweehonderdenvijftig
man personeel en 'daar wor
den nu de orgelkasten ge
bouwd. Bij elkaar hebben
we nu vijfhonderd mensen
plus nog eens honderdenvijf
tig in de beschutte werk
plaatsen, waar ook onder
delen voor ons worden ge
maakt".
De laatste vier maanden van
een jaar vormen „de grote
klap" voor de fabrikant van
elektronische orgels. „In
augustus moeten we dertig
procent van de jaarproduktie
voor die vier maanden in
voorraad hebben", legt de
heer Vreeken uit. „En dit
jaar hebben we veertig pro
cent van onze produktie ge
ëxporteerd naar vijfenvijftig
landen, maar Scandinavië.
Zuid-Afrika, Duitsland en
Canada zijn de grootste af
nemers".
Als ik een beetje gok. dan
is de prjjs van een elektro-
Acht maanden gele
den woonde ze nog in
Joegoslavië, nu werkt ze
met vierendertig an-
dere meisjes uit haar va
derland in Bodegra
ven aan de elektronische
orgels.
Een blond meiske achter
een piano. Negen .jaar,
grote grijze ogen, die pien
ter de wereld inkijken, het
rossig-blonde haar in tal
loze dunne vlechtjes op het
achterhoofd samengebon
den. Caroline Hogervorst
heet ze (vader en moeder
„runnen" de bekende juwe
lierszaak Schaap N.V. aan
het Haagse Noordeinde) en
ze heeft pianoles sinds ja
nuari van dit jaar. Niets
bijzonders, denkt u mis
schien. Totdat u haar hebt
horen spelen.
Dit meisje met het Renais-
sance-kopje presteert het na
amper 10 maanden u een con
cert van Haydn voor te spelen.
Of iets van Bach. Of zelfs de
Mondschein-sonate van Beet
hoven. Pas als u met eigen
ogen hebt aanschouwd, hoe de
lenige kindervingers zonder
aarzeling de juiste toetsen grij
pen. gelooft u het. Een wonder
kind?
Geen „wonderkind"
Luisterend naar de water-
vlugge loopjes geloven wij
best over enkele jaren wel
meer over Caroline Hoger
vorst te zullen horen.
Chopin. Je bereikt er hetzelfde
resultaat mee, terwijl je daar
naast het plezier beleeft met
een een goed en bekend stuk
muziek onder de knie te krij
gen-"
Methode
De leermethode van de heer
van 'der Gaag bestaat in grote
lijnen uit twee delen:
1) het visuele deel, waarbij
hij de leerling(e) een stuk
leert „lezen als een boek",
dus zonder instrument, waar
bij men echter wel al in ge
dachten de vingerzetting
mee-oefent.
2) Het technische deel, dat
bestaat uit tal van speciale
door hemzelf scherp-uitge-
kiende kleine vingeroefenin
gen, die tot doel hebben elke
vinger afzonderlijk dusdanig
„Ik houd helemaal niet van
het woord „wonderkind". .Caro
line's muziekpedagoog Loek
van der Gaag (32) en zelf in
het buitenland reeds jaren een
succesvol concertpianist zegt
dit met grote beslistheid.
Natuurlijk is dit meisje in de
eerste plaats niet alleen muzi
kaal. maar ook meer dan mid-
delmatig intelligent. Ik heb lie
ver een leerling, die desnoods
wat minder muzikaal is, maar
behoorlijk intelligent dan om
gekeerd.
Bij Caroline was het zo, dat
ze al na 3 of 4 lessen het no
tenbeeld beheerste. Begonnen
ben ik haar wat kleinere wer
ken van Bach te laten spelen.
En toen ik zag dat ze dit bij
zonder vlug aankon, ben ik
verder gegaan. Een belangrijk
element voor haar snelle vor
deringen is, dat ze een voor
haar leeftijd groot doorzet
tingsvermogen heeft.
Plezier primair
De kunst is namelijk om zo'n
jong kind plezier voor haar pi
anostudie bij te brengen. Dit
vindt het niet in eindeloze oe
feningen van Czcrny en derge
lijke. Daar heeft immers nie-
mand zin in. Hel is veel
amusanter om dezelfde vinger
vaardigheid te verwerven door
het spelen van goeduitgekiende
stukken, zoals b.v. van Bach of
Andere hobby's: lezen, te
kenen en de hond
te trainen, dat deze precies
leert doen wat men hem op
draagt. Een methode, die hij
zelf ook steeds toepast bij
het instuderen van moeilijke
passages van pianoconcerten,
waardoor moeilijkheden, als
het ware in kleine stukjes
verdeeld, met veel meer ge
mak overwonnen kunnen
worden. De ervaring heeft
hem geleerd, dat wie deze
oefeningen serieus en ont
spannen elke dag oefent
en dan vooral zoals hij dit
noemt met „het koppie er
bij", al vrij spoedig zal mer
ken hoe hij sieeds meer de
baas over zijn handen wordt.
