VIJFTIG JAAR FOKKER
m.
Vorig jaar besteedde KLM echter
1,3 miljoen aan levensmiddelen
1!°
Luchtvaartvervoer een
(nog) te kostbare zaak
levensmiddelen
voor
Ch Appel
moes
98
T
Cornflakes
ch
Limonade-
gazeuse
Ch Drop-
v!/
V
Hoogtepunten uit de
Fokker-historie
Versterken van de intventlige mens
is lang het stielkind geweest
-
fgL
feonad,6
tezeuse
ch.ij
X
N ABC
g-aasp
,3
V;i
ïEPTEMBER 1969
ALLERHANDE
A
Vijftig jaar Nederlandse Luchtvaart, maar ook vijftig jaar
Nederlandse Luchtvaartindustrie want naast Neerlands
grootste Luchtvaartmaatschappij herdenkt ook de Fokker
Vliegtuigenfabriek het feit van haar oprichting nu meer dan
een halve eeuw geleden.
Het was op 21 juli 1919 dat te Amsterdam werd opgericht
de N.V. Nederlandsche Vliegtuig enfabriek Fokker, met aan
het hoofd de toen 29-jarige Anthony Herman Gerard Fokker
die ruim twintig jaar het eenhoofdige leiderschap over de
jonge onderneming zou dragen. Opererend vanuit de loodsen
en gebouwen die waren overgebleven van de „Eerste Lucht
vaart Tentoonstelling Amsterdam", de ELTA. wist Fokker
zijn bedrijf tot grote bloei te brengen. Zijn plotselinge dood
in 1939, na een operatie die hij in New York had ondergaan
betekende een zware slag voor de onderneming. Een tweede
slag volgde. De wereldoorlog brak uit en trof het bedrijf
zodanig dat degenen die na de oorlog de leiding op zich
namen voor de taak kwamen te staan de vliegtuigenfabriek
letterlijk uit haar as te laten herrijzen. Het is hen gelukt.
Niet alleen is de Fokker Vliegtuigenfabriek uitgegroeid tot
een bloeiend Nederlands bedrijf met vestigingen in binnen-
en buitenland, ook op internationaal niveau is Fokker een
naam waar terdege rekening mee wordt gehouden.
1919 In Amsterdam wordt
de N.V. Nederlandsche Vlieg
tuigenfabriek Fokker opge
richt. Aan het hoofd van de
onderneming de 29-jarige
Anthony Herman Gerard
Fokker.
1920-1930 De KLM opent
haar eerste passa-
giersdiensten op Engeland.
Zij maakt hierbij gebruik
van Fokker vliegtuigen.
De beroemde Amsterdam
Bataviavlucht legt de ba
sis voor latere geregelde pas
sagiersdiensten op het Verre
Oosten.
In Veere huurt Fokker van
de Marine Luchtvaart Dienst
een aantal aan het water ge
legen loodsen. Deze worden
bestemd voor de staal-
buisrompenbouw en de ont
wikkeling van watervliegtui
gen en vliegboten.
Naast de vele nieuwe mili
taire en civiele vliegtuigen
wordt op de tekenkamers
van Fokker ook het vooroor
logse paradepaard van de on
derneming, de Fokker Trimo
tors, geboren.
1930-1940 Voor de bouw
van de driemotorige Fokker
,V.IIb.-3m worden licentie-o
vereenkomsten aangegaan
met fabrieken in België,
Tsjechoslowakije, Polen, En
geland en Italië. De contac
ten met Amerika worden uit
gebreid.
Nieuwé vliegtuigtypen ver
laten de fabrieken in Neder
land en Amerika.
Fokker verkrijgt een deel
ran de licentierechten voor
de bouw van Douglas vlieg
tuigen.
In de fabrieken worden
voorbereidingen getroffen
voor de bouw van een geheel
metalen vliegtuig.
1940-1945 Oorlogshandelin
gen leggen de Fokkerfabrie
ken geheel in as.
1945-1950 Een periode van
wederopbouw breekt aan.
Hoogtepunt in deze periode
o.a. de verzekering dat de
regering het voortbestaan
van een zelfscheppende
vliegtuigindustrie zal garan
deren en ondersteunen.
In de fabrieken worden ve
le militaire DC-3 toestellen
omgebouwd voor de burger
luchtvaart.
De F-25 Promotor een
zakenvliegtuig en het Sll
lesvliegtuig worden ontwik
keld.
De eerste na-oorlogse li
centierechten voör de bouw
van Fokker toestellen wor
den aan Italië toegekend.
Het S14 Mach Trainer
Straalvliegtuig' komt gereed.
1950-1969 Het Fokker
Turbinevliegtuig doet zijn in
trede.
Een groot deel van de
Fokkerfabrieken verhuist
van Amsterdam-Noord naar
Schiphol.
Prototypen van de eerste
Fokker Friendships (de F-27)
verkrijgen het bewijs van
luchtwaardigheid.
De eerste Friendships
kunnen worden afgeleverd.
Voor Fokker betekent dit een
succesvolle rentree in de na
oorlogse verkeersvliegerij.
Een groot aantal vlieg
tuigbouw fabrieken wordt in
het Fokkerconcern opgeno
men. Tevens worden nauwe
re banden gelegd voor sa
menwerking met fabrieken
in binnen- en buitenland.
Meer dan 500 Fokker
Friendships worden afgele
verd en verkocht.
Het totale aantal na de
oorlog verkochte vliegtuigen
overschrijdt de 1400.
In internationale samen
werking wordt de Fokker
Fellowship ontwikkeld en af
gebouwd.
Ruim 20.000 werknemers,
waarvan 8000 in Nederland
en België en 12.000 in
Duitsland, zijn bij Fokker in
dienst.
Fokker D XXI. eenpersoonsjager xiit de jaren 1936-1940
KLM en Fokker bestaan vijftig jaar en de vaderlandse
pers heeft niet nagelaten ter gelegenheid hiervan menige
historische luchtvaartgebeurtenis aan de archieven te
ontrukken. Niemand echter zal het verbazen, dat Aller-
Hande speciale aandacht wijdt aan de huishoudelijke
aspecten van die halve eeuw vliegerij, of concreter ge
zegd, aan de problematiek rond het eten en het drinken.
Het versterken van de inwen
dige mens was in de begintijd
van de burgerluchtvaart geen
kwestie waar men erg over na
dacht. In 1920, toen de accom
modatie op Schiphol nog maar
uit één enkele barak bestond,
beschikte men alleen over een
fikse koffieketel, die in de ka
mer van de stationschef stond.
Na enige tijd kwam er een uit
breiding van de mogelijkhe
den: er werd een voorziening
getroffen om eieren te bakken.
Dat was voorlopig alles en
eigenlijk was er ook geen be
hoefte aan nog meer. Het ge
huurde toestelletje waarmee
werd gevlogen, een Havil-
land-9, werd gewoon in de
buurt van een restaurant aan
de grond gezet als de magen
van de piloot en zijn twee pas
sagiers al te zeer gingen knor
ren.
Bevo
Bewondering
Behalve voor de piloten uit
die dagen, mannen die vlogen
uit pure liefde, moet men be
wondering hebben voor de pas
sagiers, van wie niet alleen een
flinke dosis durf werd ge
vraagd, maar ook de bereid
heid ontberingen te lijden. Zij
kregen van de KLM de vol
gende uitrusting te leen: een
leren jas, een windkap. een
stofbril en een paar handschoe
nen, terwijl de dames boven
dien een warmwatcrstoof mee
kregen op reis.
Tbch waren er zoveel men
sen van het sportieve type die
zo'n gebeurtenis wel eens wil-
den meemaken, dat het aantal
vluchten naar Londen al spoe
dig werd uitgebreid van één
tot drie per week. En in sep
tember 1920 achtte de nog zo
jonge luchtvaartmaatschappij
het verantwoord een eigen ma
chine aan te schaffen, de Fok
ker F-II, welke aanvankelijk
niet voor het geluk geschapen
leek. De eerste vlucht eindigde,
met Plesman zelf aan boord, in
een sloot vlakbij het vliegveld,
de tweede keer bracht vlieger
Bernard de Waal het niet ver
der dan Alphen en de derde
reis naar Londen vond een on
tijdig einde in de contreien van
Maaldrift. In 1921 was het aan
tal passagiers en bezoekers zo
toegenomen dat de KLM be
sloot een eigen restaurant te
openen op Schiphol.
Een beetje limonade
Er gingen nog acht jax-en
overheen, waarin de luchtvloot
groeide tot twintig toestellen,
alvorens er werd begonnen
met het verstrekken van eet-
en drinkwaren aan boord.
Voorlopig gebeurde dat echter
alleen tijdens de reizen naar
Indië. Men moet zich van deze
service ook geen al te grote
voorstellingen maken: op de
vliegvelden onderweg werden
wat appels en sandwiches in
geslagen en een paar thermos
flessen met koffie, thee of limo
nade gevuld. Het behoorde in
die dagen tot de taak van de
boordwerktuigkundige om ge
durende de vlucht voor het
„serveren" van deze proviand
zorg te dragen. Veel werk had
hij daar aanvankelijk nog niet
mee, want het eerste jaar boek
ten in totaal twee passagiers
voor de verre tocht per Fokker
F 7-B naar de Oost en in het
tweede bereikte men een totaal
van acht.
Een reiziger merkte, toen hij
na een tussenlanding hot toe
stel weer naderde, verschrikt
op: „Wat is dat? Moet de kel
ner nu aan de motor zitten
sleutelen?" Het waren uiterst
avontuurlijke vluchten, waar
bij de bemanning, bestaande
uit twee vliegers en de mecani
cien, maar één opdracht had:
over twaalf dagen moet de
post worden afgeleverd in Ba
tavia. Hoe men er kwam. deed
verder niet terzake.
In 1932 werd de „boordver-
zorging" voor het eerst toege
past op een Europese lijn: Lon
den - Rotterdam - Amsterdam
- Bremen - Hamburg - Kopen
hagen. Korte tijd later werd
deze regeling ook van kracht
voor de toestellen die Parijs
als beginpunt hadden, maar
verder dezelfde route volgden.
Het doel ervan was de lange
reisduur zoveel mogelijk in te
krimpen: nu de reizigers zich
niet langer uitvoerig in sta
tionsrestauraties aan het eten
en drinken hoefden te zetten,
kon het oponthoud tijdens de
tussenlandingen worden be
kort.
De zestien passagiers die de
Fokker F-12 vervoerde, kregen
hun schotel koud vlees, hun
sandwiches en hun fruit geser
veerd door echte hofmeesters,
veelal mannen die op zee soort
gelijk werk haddgn verricht.
Pas veel later nam de KLM
zelf de opleiding van stewards j met de toename van het lucht
rr ading van de vliegtuigen, vroeger en nu,
t
ter hand.
Stewardessen
In het jaar 1935 werden sollici
tantes opgeroepen voor de
functie van stewardess, waar
voor het bezit van een HBS-di-
ploma als één der eisen werd
gesteld. Het aanbod was zeer
groot en dat was ook geen won
der, want de Pellikaan en de
Uiver hadden met hun presta
ties een golf van nationale
trots over ons volk doen slaan.
De KLM was in die dagen een
instituut dat tot de verbeelding
van iedere Nederlander sprak.
Er werden vier meisjes aange
nomen, die in DC-2's dienst
gingen doen op Europese lij
nen. De reizen naar de Oost
lagen voorlopig nog niet bin
nen hun bereik, omdat het niet
veilig werd geoordeeld hen in
de Balkanlanden en de exoti
sche Aziatische staten onbe
schermd in hotels te laten over
nachten. In 1939, toen vele in
Indië wonende Nederlanders,
beangst door de oorlogsdrei
ging die over Europa hing, hun
kinderen uit Holland lieten
overkomen, kwamen de stewar
dessen echter toch op deze ver
re route in actie.
Warme maaltijden
Na 1945 werd het regel ten
behoeve van de intercontinenta
le lijnen gewone warme maal
tijden te bereiden, deze aan
boord van de Skymasters in
een vrieskast te bewaren en ze
wanneer het uur van eten aan
brak, met behulp van ovens
weer op de gewenste tempera
tuur te brengen. Een uitkomst
betekende in dit verband de
komst van de diepvriescontai
ners, die zo uit de keukens in
het vliegtuig konden worden
geplaatst. In 1948 werden er
van dergelijke koeldozen gesta
tioneerd in Bangkok. Kairo en
Montevideo. Inmiddels had de
KLM al eigen pantries in ge
bruik genomen in New York
en Batavia.
De maaltijdenbereiding nam,
verkeer, steeds grotere vormen
aan, maar dat betekende niet,
dat men er maar een potje op
los kon koken. Er kwamen al
lerlei speciale problemen om
de hoek kijken, waarvan we
maar enkele voorbeelden noe
men: op de lijnen naar Zuid-
Amerika kon men beter geen
tong, lever of kip in het eten
verwerken omdat de mensen
in dat deel van de wereld daar
niets van moeten hebben.
Menu-planning
En op de Oostroute zijn reli
gieuze restricties van kracht,
die willen dat Hindoes geen
vlees van zoogdieren eten, ter
wijl Joden en Mohammedanen
alleen het varken niet geschikt
voor de consumptie achten. In
1949, in welk jaar ook de pak
ketten met babyvoedsel wer
den ingevoerd, werd daarom
het 'Bureau Menu-planning op
gezet, dat precies ging vaststel
len welke gerechten op de di
verse routes moesten worden
geserveerd. Vanzelfsprekend
werd hierbij naar variatie ge
zocht. Thans wisselen de koude
maaltijden op de Europese rou
tes iedere week van samenstel
ling, volgens een cyclus van
vier.
In het jaar 1961 kregen de
passagiers een grotere keuze
wat betreft de hoofdschotels,
in 1966 deden op de lijnen naar
het Verre Oosten typische ge
rechten uit die streken hun in
trede.
Parelhoenders
De KLM-keuken heeft de fok
kers van parelhoenders tot een
grotere dadendrang geïnspi
reerd. Deze vogels waren tij
dens het 25-jarig huwelijks
feest van Koningin Juliana en
Prins Bernhard met zoveel
graagte gegeten, dat het een
goed idee leek, hen op enkele
menu's te plaatsen. Helaas kon
dit voornemen niet worden ver
wezenlijkt, omdat de telers
niet terug hadden van een der
gelijke grote vraag. Zij zetten
zich echter alsnog zo vlijtig
aan de arbeid, dat vorig jaar
wel in de behoefte kon worden
voorzien.
Per week bereiden de 55
koks en 140 keukenhulpen ette
lijke duizenden maaltijden. In
j 1968 gingen er onder meer
door hun handen: 11 a 12.000
kg kalfsbiefstukken, 4 miljoen
suikerzakjes, 1,5 miljoen
broodjes en eieren, 150.000 kg
gevogelte, 40.000 kg koffie en
18.000 flessen Bordeaux-wijn.
In totaal besteedde de KLM
vorig jaar voor 1,3 miljoen
aan levensmiddelen.
Voor een lekker ontbijt of
dessert!
albert heijn
reuzezak
350 gram
Zo'n forse "baal" (350 gram)
Corn Flakes brengt Albert
Heijn voor de ongekend lage
prijs van f 1.10. Dat voordeel
kunt u niet laten lopen!
Zo lekker fris
en voordelig!
&J.A
Priklimonade in diverse
smaken: reine claude, fram
bozen, cider, champagne
pils.
Vijftig jaren luchtvaartgeschiedenis laten niet na hun
stempel te drukken op de SuperMarts. De supporters van
Albert Heijn kennen reeds lang de uit verre zonnige
streken afkomstige druiven, aardbeien en andere fruit- en
groentesoorten, die dank zij een pijlsnelle aanvoer door de
lucht in de winkels een toonbeeld van versheid zijn.
De vliegtuigen worden inmid
dels steeds groter en sneller en
technisch zou het mogelijk zijn
nu vrijwel het hele jaar door
ananas zo van het veld in de
huiskamers te brengen. AH
haalt dan ook al kleinere hoe
veelheden van deze frisse
vrucht per KLM-lijndienst uit
diverse tropische landen. Maar
de grote partijen uit Zuid-Ame-
rika zullen de verre reis nog
lange tijd per boot moeten ma
ken. En menig Siciliaans sper
zieboontje, dat per vliegtuig
binnen vier uur in Nederland
had kunnen zijn, blijft voorlo
pig vier a vijf dagen onderweg
in een spoorwagon. Tegenover
de praktische voordelen van
het luchttransport staan n.l. als
een niet gering struikelblok de
hoge vrachttarieven.
Fokker XVIII. de Snip van de KLM. een van de. vijf die op
de Indië-route werd gebruikt Dit type had een accommodatie
van 6 tot 13 passagiers.
Hel eerste Fokker-i erkee^svliegtnig uit 1919 de FII.
;i -r-
-v» •:V
r
Het beroemdste Fokker-verkeersvliegtuig van voor de oorlog
dat over de hele wereld werd gebruikt, de F VII.
Het lesvliegtuig van de Koninklijke Luchtmacht uit 1949, de
Fokker S 11.
Maar voor het overige zijn de
ze ondernemingen de bereidwil
ligheid zelve: zij zouden er niet
voor terugdeinzen met een
DC-9 een pakje sigaretten uit
Teheran te halen, als.... er
maar over de brug wordt ge
komen.
En daar knelt nu juist de
schoen, want ondanks de la
gere tarieven lopen de kosten
toch te hoog op wanneer zowel
de heen- als de terugreis moet
worden betaald. Een bedrijf
dat bijvoorbeeld sinaasappelen
uit Valencia wil laten overvlie
gen, loert daarom op een ma
chine die is afgehuurd om een
bepaalde vracht naar Spanje
toe te brengen, maar daarvan
daan leeg naar Holland zou
moeten terugkeren.
Provisorisch
Kortom, het gaat in het dyna
mische wereldje van de char
ters te provisorisch toe om
langs deze weg met succes een
degelijk voorbereid en goed
sluitend invoerprogramma te
kunnen realiseren. „Wanneer
alles beter ineen paste", zegt
de heer Velema in AH's hoofd
kantoor aan de Zaan, „zouden
wij in plaats van een paar hon-
derd ton, er zeker tweeduizend
per jaar kunnen laten overvlie-
gen. Wij zien er geen been in
j om in november en december
iedere week vijfmaal een DC-9
I tomaten, meloenen, druiven
enz. uit Spanje te laten aanvoe-
j ren. We zouden graag wat
I meer regelmaat willen zien; op
j de huidige aanpak valt weinig
j staat te maken. Onze indruk is,
IATA
De bij de IATA aangesloten
luchtvaartmaatschappijen heb
ben voor allerlei groepen goe
deren kostenberekeningen opge
steld, waarbij groenten en fruit
er ten opzichte van vele an
dere artikelen nog gunstig van
af komen. Dat neemt evenwel
niet weg, dat de bedragen toch
te hoog liggen om op uitgebrei
de schaal van deze vorm van
vervoer gebruik te kunnen ma
ken.
Het komt erop neer, dal 20
procent van het geld dat de
huisvrouw voor door de lucht
getransporteerde waar moet
neertellen, nodig is om de
vrachtkosten te dekken.
Het gebeurt wel eens, dat
er plotseling van moet worden
afgezien bepaalde ladingen ker- ovaai( _A
sen, druiven ot aardbeien per J™ "maatsehappij'en,' met
vliegtuig uit het buitenland te
halen, omdat hun „verkoop
waarde" te laag blijkt te liggen
om zich deze vorm van ver
voer te kunnen permitteren.
Charters
Hoewel er zeer goede re
laties bestaan met de KLM, die
regelmatig op haar lijnvluch-
ten hoeveelheden van 1000 a
2000 kilo voor AH meeneemt
(o.a. de befaamde aardbeien uit
Mexico), moet voor de grotere
vrachten een beroep worden ge
daan op chartermaatschappijen
als Martinair en Transavia, die
niet aan de tarieven van de
IATA zijn gebonden. Zij doen
het dan ook inderdaad een
stuk goedkoper. In de zomer
maanden behoeft men op hen
echter nauwelijks te rekenen,
omdat hun toestellen in die pe
riode broodnodig zijn om tien
duizenden vakantiegangers
over te brengen naar zonover
goten zuidelijke stranden.
wie wij overigens regelmatig
deze problematiek bespreken,
zelf ook niet altijd voldoende
inzicht hebben in wat er nu
eigenlijk precies op vervoer
ligt te wachten.
Bij een efficiëntere gang van
zaken, zouden, volgens ons, be
hoorlijke kostenverlagingen mo
gelijk zijn. Men kan zich afvra
gen of er geen behoefte bestaat
aan een echte Europese lucht
vrachtmaatschappij. Het ver
voer over de korte afstand
wordt te veel ondergeschikt ge
maakt aan de intercontinentale
diensten."
Toekomst
De komst van de moderne
snelle reuzenvliegtuigen, die
enorme hoeveelheden per keer
kunnen meenemen, heeft de
kosten iets gedrukt, maar een
vlucht heen en terug naar Zuid-
Europa is voor hen in feite
te kort. Toch zal voorlopig het
accent blijven rusten op de
boorden van de Middellandse
Zee, omdat de huidige ta
rieven. zeker die van de IATA,
veel verder reikende vluchten
tot te kostbare affaires maken
en de prijzen in bijvoorbeeld
Florida en Califomië ook niet
altijd even gunstig liggen.
Wij leven in de eeuw van de
luchtvaart en er liggen giganti
sche mogelijkheden in het
verschiet. Binnenkort doorklie
ven 90.000 kilo vracht vervoe
rende Boeing 747 het zwerk
met een snelheid van 1000 kilo
meter per uur, in 1980 wordt
er met een vaartje van 2900
km in drieëneenhalf uur naar
New York gevlogen en om
streeks de eeuwwisseling zul
len er hypersone toestellen in
gebruik zijn die in acht yur
(7000 km p/u) naar Australië
suizen. Maar of cr op grote
schaal sperzieboontjes, ananas,
meloenen, aardbeien, vlees en
vis aan boord zullen zijn,
hangt vooral van economische
factoren af. die mede zullen
worden bepaald door de wijze,
waarop in de naaste toekomst
de organisatie van het lucht
vracht vervoer ter hand wordt
genomen.
Toekomstbeeld: superso
nische vliegtuigen doorklie
ven het zwerk met snelheden
van tweemaal het geluid.
Misschien is dan de tijd aan
gebroken om verse groenten
en fruit tegen redelijke
prijzen uit verre landen te
laten komen.
flessen
a 0.75 liter
vorser bij
ROODMERK
1/1 blik
Extra kwaliteit van geselec
teerde goudreinetten.
103 gram
zakje 100 gram
Alleen bij Albert Heijn krijg
je zulke voortreffelijke drop
tegen zo'n smakelijk-!ar~
prijsje (waar anders?!).
verser bij I
