Gokzucht stimuleerde de bollenwindhandel in het oor/^\g*%s gefluisterd ch 75 t T T vt' Sft&éócfi alberïs corner 29 79 V b*!!3 L88 Uitsmijter Speciaal Kippe- of vleesbouillon Braadworst Braadworst Hamburgers Frambozen/ Toen men bollen op een goudschaaltje woog Vakmanschap is meesterschap 57c. want alle waar is naar zijn geld 4ie LITER GRATIS fijne vleeswaren Amsterdamse j Leverworst CO Paprika Zult 8 C(1 Vleessalade >RIL 1969 ALLERHANDE 5 Eigenlijk pas rond de eeuwwende werd de oud-hollaudse |p verdrongen door tulpentypen welke tot stand waren komen door doelbewuste kruisingen, waarin vooral de g.opgekomen darwintulp een grote rol speelde. Met de jnst van deze éénkleurige tulpensoort met de zuivere rekende kleuren, werd eindelijk de heerschappij van de jreiideels doffe éénkleurige, oude soorten beëindigd. Het is een heerschappij die vier eeuwen heeft geduurd en e in de periode van 1636-'37, geleid heeft tot die waan- jnige speculatievorm die men de „Tulpomanie" heeft noemd. Toen het goud plotseling van waarde veranderde, ilstond een heftige beweging op alle beurzen ter wereld. aar dat betrof het „edele metaal" waarop feitelijk de jreldeconomie gebaseerd is. In de dagen van de tulpen- fldel was het slechts de bol van een modebloeni die, loral tussen 1610 en 1620. centraal stond in de in die ren heersende tuinierliefhebberij. Tulband-tulp )e windhandel in tulpen- len ontwikkelde zich op i tijdstip dat de tulp al een «kwart eeuw in West- ropa bekend was. De tulp afkomstig uit oostelijke ge- den waar Turken en Per- i zich. reeds sinds mensen- igenis, bezig hielden met kweek van de in hun lan- i inheemse bloem. De eer beschrijving van de tulp jn een Europese tuin tot. Bierkenners vragen OELBALLETJES L"'leest het goed: koelballe- en geen koebelletjes. Ja, laatste worden ook in zil- gemaakt. Wat de koelbal- ies aangaat: in de V.S. ver- opt men zilveren koetbal le- i met een doorsnede van 11 cm die gevuld zijn met vloeistof. Men legt die bal ies in het vriesvak van de sikast en dan bevriest de sistof erin, waarna men de koude balletjes in cocktails i gebruiken, zonder dat dus smeltwater de smaak hin- lijk. beïnvloedt of verslapt. werkt voorts antisep- h en doodt de bacillen die drankje rondzwemmen, fljkend naar een plaats om inland" te gaan. Overigens: menen dergelijke koelbal- es ook al wel in aanmerke- •goedkopere vorm (van die) gezien te hebben. Zil- (dat duur is vandaag) is larom?) mode in de V.S.; zo koopt men er zilveren ro- ischaren voor mevrouwen alleen met een edelmeta- schaar, haar rozen willen ippen. Óp de heften staan aimotieven. Ook voor de ïtfesport maakt men aller- voorwerpen van zilver: kin- Hingen, bitten, stijgbeugels sporen, zadelbeslag en wat 'ier al niet. Wie geld wil 'geven, kan dat dus doen! 'en in het vuurvaste je r rijn tegenwoordig zoveel »nder aardige vuurvaste, Wrsoons-schaaltjes en -pot to de handel dat het opdie- van het volgende recept gezellig spelletje wordt. 11 een koekepan bakt u, in snippertje boter, per >°on twee plakjes bacon, even knapperig. Beboter de ^vaste schaaltjes en leg on- jn eerst de plakjes gebak- bacon, vervolgens een paar gesneden stukjes ïère-kaas. Daarop breekt u 1 één of twee eieren en u nrziet ze van zout en vers nalen peper (denk er aan bacon en kaas al hartig Bedek de dooier van de re» met een eetlepel onge- Pfe. ongezoete slagroom en de eieren net zo lang op zacht vuurtje staan tot: de kt gestold zijn, terwijl de 'ers als het ware een sluier- per zich hebben liggen lr nog wel zacht zijn. Ser- gloeiend in de potjes met ■Pperig stokbrood erbij f kunt udan gezellig mee CePotjes soppen!). bloei kwam. is afkomstig van een botanicus Conrad Gesner geheten die. in 1559, bij een bloemenvriend in Augsburg het eerste exemplaar zag bloeien. Het was een gloeiend- scharlaken-rode bloem met, puntige bloemblaadjes en tamelijke korte steel die, temidden van de destijds be kende voorj aarsbolgewassen zoals sneeuwklokjes, scillas, krokussen en winteraconieten, een diepe indruk maakte. Een paar jaar later al had bankier Fugger (ook in Augsburg) ook tulpen in zijn tuin: ze waren uit zaad gekweekt dat uit Conslantinopel overgebracht was. Bijna zeker heeft de am bassadeur van de Oostenrijkse keizer Ferdinand I bij de Sul tan van Turkije, een rol ge speeld bij deze export, en im port, Hij was het trouwens ook die meende dat de Turken de bloem tulipan noemden; hij vergist zich: het enige Turkse woord voor „tulp" is „lale". Het woord „tulipan", waarin men „tulp" duidelijk hoort, is afgeleid door Europeanen van het Perzische „duibend" ofwel „neteldoek", die om de Turkse fez werd gewonden. Van dit dulbend maakte men turban en tulband en zo ging cle be naming over op de bloem die zoveel gelijkenis vertoonde met dit opmerkelijke Oosterse hoofddeksel. Voordat de tulpenwindhan del de speculanten in zijn greep kreeg, werd de tulpen bol reeds enkele tientallen jaren als veilig beleggingsstuk beschouwd. Het was zelfs zo, dat men beter af meende te zijn met een bol dan met parels en diamanten die dik wijls gestolen werden of ver loren gingen in dagen van oorlog. Niemand zou er aan -denken een tulpenbol te roven. Dat verklaart b.v. dat men voor één bol van de beroemde „Semper Augustus"-tulp 1000 betaalde, een in die dagen enorme som en dat in een ander geval men tevergeefs bood op 10 bollen van dezelfde soort voor f12000,Nu was deze „Semper Augustus" (in 1623, toen deze prijzen golden) een zeldzame bloem. Er waren maar een dozijn bollen in 1624 in totaal in ons land te vinden en, al in 1625, was de prijs ervan gestegen tot 2000en 3000,per bol; de eigenaar echter ging op deze aanbiedin gen niet in! Oplopende prijzen vaste aas-prijzen voor de hon derden soorten welke werden gekweekt en verhandeld en dat betekende dat de spe culant al die prijzen goed in het hoofd moest hebben, Om een idee te geven van prijzen per aas (per 4.8 centi gram dus!): de Admirael van Enckliuysen kostte 28,in de eerste jaren dertig van die eeuw. De Semper Augustus, een zeldzame bol die slechts in handen van weinigen was, kostte per aas 27,50; de Schilder f 15,—: Admirael I.iefkens: ƒ11.80 en Bruyn Purper: ƒ10,30. Het goed koopst waren de soorten Gheel en root van Leyden, Witte Croon en Gele Croon die respectievelijk ƒ0,58. ƒ0,27 en ƒ0,09 kostten. En daarbij moet men bedenken dat de gulden van toen een échte gulden was I En deze betrekkelijk nor male handelsprijzen nu, be gonnen in 1636 razendsnel op le lopen. De daarjuist ge noemde goedkope soorten als Gheel en root van Leyden bij voorbeeld die eerst 45.(per 515 azen) had gekost, liep op tot liefst ƒ550,—, voor dezelfde hoeveelheid (pl.m. 25 gram). 4 azen Gouda lie pen op van 20,tot: 225. (pl.m, 0.2 gram). En 10 azen Generalissimo liepen op van 95— tot liefst ƒ900,— (0,5 gram). Een pond Gheel Croon ging van 20.tot f 24, omhoog tot 1200.— een pond Switsers van 60.- tot f 1800.- en een pond Witte Croon van 125,— tot 3600—, En wie wil zien hoe snel dat oplopen gebeurde, kan dat opzoeken in notariële akten uit het begin van het waanzin jaar 1637. Op 15 januari vroeg men nog voor één pond van die Switsers (tien tot vijftien bollen, zeg maar) 120, maar kreeg die prijs niet Op 23 januari al Was de prijs ge stegen tot 385,op 1 febr. tot 1400,en op 2 febr. tot 1500.Toen trad de daling in Plotseling' Tegenwaarde van I bol: een scheepsvracht was 3 februari 1637. Dat was een dinsdag. Opnieuw kwa men de floristen (zoals de speculanten heetten) bijeen in hun herberg om de handel i te beginnen en zetten zij hun eerste bedragen in. Een hun ner die 1250 bood voor een I pond Switsers en daarvan eigenaar werd. trachtte het, zoals gebruikelijk,, meteen weer te verkopen met winst. En dat nu lukte die dag niet! Hij kon er ƒ1100,voor krijgen. Nog enkele dagen na deze gebeurtenis, waarvan het gerucht als een lopend vuur tje door het land ging en die bewees dat men eindelijk tot zijn verstand was gekomen en nuchter zag, dat het waanzin was dergelijke bedragen voor een tulpenbol te geven, zag men hier en daar nog een opleving, maar de vaart was er uit. De boel was ineengeklapt. En toen BRUILOFTSHEMD Mocht u ooit het geluk (en het geld) hebben, dat de heer Henry Ford II bij u op een zeer offici eel feest komt, tien te gen een dat hij dan een Mexicaans bruiloftshemd zal dragen. Want. die draagt hij het liefst. Als u minder officieel doet, maar hebt u toch premier Pierre Trudeau van Canada uitgenodigd (de vrijgezel, u weet wel) dan zal hij waarschijnlijk wel verschijnen in zijn lievelingsjas van otter bont. Dit waren dus prijzen die golden voordat de tulpomanie in al haar razernij losbrak en voor vele speculanten een ware ramp zou gaan beteke nen! Hoe het ook zij: 20 jaar lang had de tulp als luxe-mode- bloem haar belangrijke positie weten te handhaven en heel West-Europa was er dol op. Het gevolg was dat er een levendige handel in werd ge voerd en dat er aardige win sten werden behaald door des kundige en echte tulpenlief hebbers. Het valt niet te ver wonderen dat, toen de tulp zo lange tijd hoog aan de markt bleef staan, de speculanten geleidelijk-aan toe kwamen lopen om ook iets mee te pik ken van de mooie winsten. Dat zij daarbij elke kennis van de tulpenbol en de bloe men zelf misten, was voor hen geen bezwaar; zij handelden. vaak zonder zelfs de bol te hebben gezien, als in een soort kellingreeks, in namen van befaamde soorten en wis ten zo hun slag te slaan. In 1633 vindt men de eerste vermeldingen van deze wind handel die in verschillende steden tot ontwikkeling kwam: I o.a. Hoorn, Alkmaar, Haar lem. Enkhuizen. Amsterdam, Leiden, Gouda. Rotterdam en i Utrecht. In enkele jaren tijds i stak de gokzucht het gehele I volk aan; niet. alleen wel- j gestelden deden mee, maar ook en juist het een voudige ambachtsvolk dat: meende, in korte tijd, rijk te I kunnen worden. De tulpen werden aanvankelijk per bol verhandeld. Toen de prijs ech ter bleef oplopen en de bol als het ware goud waard werd, toen ging men, bij het vaststellen van de prijs uit van het gewicht. En het basis- gewicht dat men gebruikte was het aas, het gewicht dat de goudsmeden ook gebruik ten! Een 1 aas was zoiets als 4.8 centigram. Ofwel 1 gram was 20 azen. En wie weet dat sommige bollen een gewicht hebben van 50 gram, kan be- grijpen tot welke ast.ron.omi- sche bedragen de prijs kon oplopen. Er bestonden min of meer Had voorheen de handel zich normaal voltrokken, via de notaris, toen de tulpen- windhandelrage woedde was daarvan geep sprake mee.,Ook was niet langer alleen geld de tegenwaarde, maar werden goederen-in-nalura als beta ling gegeven en gevraagd: allerlei zaken die een een voudige man begeerde zoals koetsen, paarden, sieraden, mantels, schilderijen etc. Ook vee, zilverwerk, meubelstuk ken en sleden werden aan vaard als betaling. Eén Sem per Augustus van 193 azen (pl.m. 10 gram) werd verkocht voor 4600,alsmede een nieuwe karos met 2 appel schimmels! En één Brabasons Spoor van 370 azen (pl.m. 18 gram) bracht 700,op als mede een ijsslede en de uit rusting van een paard. Het zal niet verbazen dat de snelle wisseling van prijzen in de periode dat de manie haar hoogtepunt bereikte, gemakke lijk slachtoffers maakte; men kon zijn waar niet snel ge noeg van de hand doen. Om een indruk te geven van de waarde van een bedrag van 3000,dat wel betaald werd voor één bol (van b.v. de Viceroy-tulp) volgt hieronder een lijstje van goederen welke men voor dat bedrag kon kopen: twee lasten (6000 liter) tarwe; vier lasten rogge; vier vette ossen, acht vette var kens, twaalf vette schapen, twee okshoofden wijn (pl.m. 470 liter); vier tonnen bier: duizend pond kaas, een bed met toebehoren, een pak kle ren, een zilveren beker èn een schip om dit alles in te ver voeren. Toen de windhandel verhevigde kreeg men be hoefte aan beurslokalen en men vond die in herbergen en kroegen waar men, bij drank en rumoer, tot diep in de nacht speculeerde en han delde. De post Het ging daar wild loe! Men mag zich over dat alles niet al te zeer verbazen: de pest namelijk woedde juisl dat jaar hevig en sleepte duizenden ten grave. Tegen de Achter grond van die vreselijke plaag moet men de uitspattingen en de goklust dier dagen dan ook zien. De mensheid gooide de remmen los: morgen immers al kon men geveld worden door de pest! Fatalistische zorgeloosheid bedreigde de maatschappij. In herfst en winter van 1636 bereikte de tulpenhandel zijn hoogtepunt: wel tienmaal per dag veranderde dezelfde bol van eigenaar en tegen steeds oplopende prijzen. Hieruit kwamen de meeste ongeluk ken voort; zolang degenen die aan deze kettinghandel deel namen. aan hun verplichtin gen konden voldoen, was er geen kou aan de lucht. Bleef één hunner echter in gebreke, dan stortte het hele kaarten huis om de één bol-in-kwestie ineen en vielen er slachtoffers, j De beurzen werden steeds woester en losbandiger en j iedereen, ook de predikanten, stortten zich in de gokhandel. 1 Men kan nog precies de datum terugvinden waarop eindelijk de kentering plaatsvond; het Maar hoe moest het nu met de talloze nog lopende trans acties? Waai- moesten de stak kers, die juist met een partij „handel" in handen zaten, het geld vandaan halen dat zij nog moesten voldoen? Wij zouden geen goede vaderlan- ders zijn geweest als we daar niet meteen iets op hadden gevonden! We wilden zoveel mogelijk het verlies beperken en tevens de kwalijke invloed van vele faillissementen op de economie voorkomen; men kwam daarom, van overheids wege. tot maatregelen en slaagde erin een ramp te voor-, komen. Hedendaagse rechtsgeleer den prijzen nog de wijsheid j en praktische bruikbaarheid I van de resolutie bij welke de Staten van Holland de afwik keling van de windhandel regelden. Het kwam er op neer dat de betrokkenen on derling tot regelingen kwa men en daarbij 5 tot 10 van de koopsommen uit de „wilde dagen" als uiteinde lijke prijs bepaalden. Betekende dit alles nu dat de tulp het loodje legde? Wij weten wel beter: de bol bleef 1 in hoge ere en werd verder i rustig verhandeld, zonder dat speculatieve elementen de prijs ongunstig beïnvloedden. Of schoon de prijs gepeperd bleef, was er geen sprake meer van excessen. Het feit dat de tulp, evenals in onze tijd, een veelbegeerde, veel- bewonderde, prachtige tuin- bloem is, heeft de handel erin altijd gezond gehouden. En Haarlem, een der aangetaste steden van de tulpomanie, werd geleidelijk-aan centrum van de tulpenkweek; de zui delijke gebieden van zand grond bij de stad bleken uit stekend geschikt \\oor de teelt. Tenslotte: in de jaren tus sen 1720 en 1736 toen DE HYACHINT de koningin der bloemen bleek te zijn gewor den, dreigde ook even de windhandel; het kwam er ech ter niet van: men herinnerde zich nog te goed de waanzin van een eeuw eerder. PREMIER PIER RE TRUDEAU, CANADA En van de heer Ave- rell Harriman, Amerikaans ambassadeur in algeme ne dienst, is bekend dat hij van zijn familie on VIJF JAAR langs een heel nauw sluitende broek heeft ge kregen, in wit en blauw dessin. PIERRE CAR- DIN ging bemoeien met de kleding van mannen. Hij ging costuums ontwer pen die helemaal anders dan anders waren. „Want", zo zegt hij zelf, „die vreselijke bur- germeneren verveelden mij ontzettend. Al die op vulsels. die uitpuilende zakken, die slobberende broekspijpen. Ik ben blij dat ik mede verantwoor delijk ben voor de ver nietiging van al dat le lijks." Aldus de heer Cardin, die zijn kleding ziet gaan naar alle vijf werelddelen en in 1967 een omzet had van tachtig miljoen gulden, werkbank In zijn slaap kamer, mag er wel van hem worden gezegd (met zijn toestemming). Die werkbank in zijn slaap kamer is er, omdat mgr. Jansen gevoel voor tech niek heeft en graag knut selt- Geen lamp die in zijn bisschopspaleis in Rotterdam kapot gaat, of cle bisschop repareert hem zelf. En de treinen op het spoorwegnet dat hij zelf heeft aangelegd op twee tafels? „Als ik een hele dag van besprekingen achter de rug heb en flink moe ben, dan ga ik naar mijn treinen' aldus mgr. Jansen. „Misschien maar een kwartiertje, maar je bent dan even in een totaal andere sfeer en nadien ga ik weer op geknapt verder met mijn werk." ROMEINS KOKEN door LIES NEVE TWEE WONDEREN Opgemerkt door de artiest Yves Montand: „Amerika heeft gezorgd voor twee wereldwonde ren. De Apollo-8 en Bar- bra Streisand." ARTISTIEK PROF. DR. H. J. WITTEVEEN Wist u verder dat on ze minister van financiën, prof. dr. H. J. Wrtteveen, twee zeer artistieke zus ters heeft? Een van zijn zusters is naaldkunste nares en maakt prachti ge wandkleden. De an dere zuster tekent onder meer portretten. Zij heeft onder anderen de kinde ren van onze minister getekend (dat zijn er vier, drie jongens en een meisje, in de leeftijd van zestien'tot acht jaar) En de vrouw van mi nister Witteveen, die me vrouw L. Witteveende Vries Feyens (s? Zij is zeer charmant en zij was vroeger pianiste en pianolerares. TACHTIG MILJOEN Zo'n tien jaar geleden was het in Parijs mode ontwerper Pierre Cardin die zich ineens intensief ,,'t Winkeltje", het ca baret in Rotterdam van ex-televisieomroepster Ansje van Brandenberg, bestaat vijf jaar. Omdat er dus iets moet worden gevierd, houdt Ansje van Brandenberg deze en vol gende maand het „Ca baret Instuif". Hetgeen betekent dat zij haar po dium beschikbaar stelt aan iedereen in Neder land die zichzelf op een of ander gebied talent vol vindt, maar nog nooit de kans kreeg eens op te treden. De hoofdprijs in deze talentenmanifes tatie: een optreden in een tv-programma. ANSJE VAN BRANDENBERG TREINEN In hetzelfde Rotterdam Is de bisschop Monseig neur Martinus Jansen. Hij is de bisschop met de electrische treinen en de JONKVROUW E DR J. M. VAN WINTER En in Utrecht kunt u weer gerechten uit de Middeleeuwen of het ou de Romeinse keizerrijk eten en zien klaarmaken. Maar dan moet u wel student in de geschiede nis zijn en te maken heb ben met Jonkvrouwe dr. Johanna Maria van Win ter. Zij is, aan het Insti tuut voor geschiedenis van de Utrechtse univer siteit, wetenschappelijk hoofdmedewerkster en toevallig had zij op een bepaald moment een aan tal zeer oude kookboe ken uit de Middeleeuwse en Romeinse tijd ver zameld. Nu lezen de meeste mensen die kookboeken alleen om een studie te maken van de taal die daarin werd gebruikt, maar jonkvrouwe Van Winter had een heel an der idee. Zij haalt nu steeds een aantal stu denten bij elkaar, om met dat groepje een paar van die oude gerechten klaar te maken, op haar eigen kooktoestel. En zo kan het gebeu ren, dat er Juliaanse brei wordt gegeten volgens de recepten van de Ro meinse miljonair Apicius, Jacobijnentaart (Middel eeuwen) of Middeleeuw se erwtensoep (met kip, eieren en groene erwten). Ware kipfijnpi'oeverS moeten gauw bmnen- iLori'c ('nrnef moeien „ippen bij Alberts Comer Want daar worden deze en volgende week onder motto KIPLEKKER Uitsmijter met drie sneetjes brood, en volgende we» vu-.. hel motto K1PLEKK verrukkelijke vanat.es op kin geserveerd. het thema kip gese.-■ Tegen zeer uitnodigende prijzen (2.60 en 4,95.nel.). P En omdat kip onver- tot ziens bij waar het eten En omuai brekelijk verbonden.smet ei staat er tijdelijk een ,i«.a inKmiiter ei staal ci iy—u- - zeer bijzondere uitsmijter op het program: BARBRA STREI SAND En intussen heeft de bij alle bekende vrouwen bekende heer Gunther Sachs von Opel iets ge daan, hetgeen op zich zelf eigenlijk al opmer kelijk is. Hij heeft een grammofoonplaatje ge maakt. Toen een van zijn vrienden hem daarna vroeg of hij dan wel kon zingen, antwoordde de heer Sachs: „De nieuws gierigheid van sommige mensen is beslist groter dan hun gevoel voor kunst." TONEELSPELEN Over gevoel voor kunst ll gesproken: de acteur Vit- torio de Sica heeft eens opgemerkt dat actrices I hun carrière onder geen f beding mogen opgeven. f| „Als het publiek hen niet f; meer wil zien toneelspe- len, dan hebben ze altijd ij thuis nog de ruimte',, al- i dus de heer De Sica. I MINISTERS VROUWEN Even terug naar het el- ij gen land: weet u dat wij 1 hier een vereniging van ministersvrouwen heb ben? Alle vrouwen wier echtgenoten op dit mo ment in ons kabinet zit ten, zijn er lid van. En echt niet om eenmaal per week gezellig bijeen te komen en wat nieuwtjes uit te wisselen. Iedere echtgenote van een mi nister organiseert een keer een excursie naar iets dat onder het minis terie van haar man res sorteert. Zo zal de echt genote van minister De Block een uitstap rege len naar een doel dat al les met economie te ma ken heeft, en de echtge note van minister Witte veen organiseerde bij voorbeeld eens een rond leiding door het gebouw van de Nederlandse Bank In Amsterdam. Het waarom? De mi nistersvrouwen willen ge woon „bij" zijn op de werkterreinen van hun echtgenoten. Normaal zitten er 6 tabletten in voor 3 liter. Nu 8 tabletten: dat is 4 liter. Profiteer er van. Zolang de voorraad strekt. ^^verser bij WEEKAAN BIEDINGEN (van 17 t/m 23 april) albert heijn stukje 200 gram JSST V V vacuum-verpakt 100 gram 39 bakje 150 gram Sï verser bij E32l32fi2]lïl SPECIALE AANBIEDINGEN Vacuum verpakt. (nu in alle filialen) Gemakkelijk om in huis te hebben. per 300 gram (in de SuperMarts) per 500 gram in een paar minuten klaar per 100 j verser bij ^prijzen gelden t.m. 19 april^^ albert heijn Huishoud I pot 450 gram verser bij f ^SPECIALE AANBIEDING^ WEEK AANBIEDING (van 17 t/m 23 april)

Allerhande | 1969 | | pagina 5