kerstkaarten bren
.evoelens
over
1
Hier komen de
Kerstboeken
vandaan
Kleurige historie van de kerstkaart
KAREL 1
HET HELE JAAR KERSTMIS
HET HILI JAAR KERSTMIS
KAREL1
wel
meer
ook"
T iendn i zenden
titels
Mooie jonge meisjes
De truc-kaart
ook met de
feestdagen
(CEMBER 1968
ALLERHANDE
mogen rustig aannemen dat er in ons land jaar-
jkg zo' n honderd miljoen kerstkaarten worden verzon-
[D, Dat is, berekend per hoofd der bevolking, op geen
ukken na zoveel als wat de Amerikaan naar vrienden
kennissen zendt: het niet geringe bedrag van liefst
CflT DOLLAR per hoofd! En voor acht dollar kun-
heel wat kaarten gekocht worden, al zijn er natuur-
k soorten bij die erg kostbaar zijn. Bij de honderd mil-
i^n, die in ons land worden omgezet, zijn kaarten die
3.50 per stuk kosten (de envelop inbegrepen) maar
it zijn dan ook ware wonderwerkjes van druktechniek
uitvoering.
jen der vier grootste uit-
ftrijei*. welke zich bezig
den met kerstkaarten, „Zo-
prentbriefkaarten" voor
[jlei gelegenheden, met ka
ders en met reproducties
schilderijen, is UITGEVE-
[VAN RIJKOM (sinds 1892)
dat betekent dat er zeker
iot 20 miljoen kaarten jaar-
s de deur uitgaan; veertig
tent daarvan ongeveer be
ft uitsluitend kerstkaarten,
dat houdt weer in dat het
uitgeverij Rijkom het hele
r door kerstmis is: al in
iruari of zelfs nog eerder
gaan de reizigers van het
drijf weer op stap met de
uwe collectie.
Sentiment
tcteur W. Kranendonk, uit
eer, sinds een zevental jaren
enaar van het bedrijf, ziet
(lelijke verschuivingen in
heer W. Kranendonk,
jecteur uitgeverij Gebr.
Van Rijkom.
aard van de kerstkaart. Hij
„Vroeger verkochten we
«nlijk in hoofdzaak een
soi prentje, een afbeelding,
aangenaam voorstellink-
at is niet langer meer het
ral, al blijft de mooiheid
I de kaart natuurlijk een
spelen. Nu namelijk ver
oen we eigenlijk meer het
Uiment dat zo'n kaart ver-
renwoordigt. Het gaat nu om
overbrengen van een soort
odschap. De mens van van-
ag is niet meer in staat tot
trijven: hij zit gekluisterd
zijn drukke werk, voor de
eldbuis en hij lijdt voorts
aan gevoelsarmoede: ten-
otte is niet iedereen creatief
noeg om zijn gevoelens
dien aanwezig op pret-
wijze onder woorden te
ïngen, of op andere manier
er te brengen. Dat geldt niet
leen voor de kerstkaart,
ar ook wel degelijk voor de
sone prentbriefkaarten en
rtgelijke drukwerken, die
verhandelen. Trouwens: ik
geloof dat uit die tekorten op
het gebied van de creativiteit
het hele succes van de prent
briefkaart te verklaren is. U
weet het: de eerste kerstkaart
die ooit gemaakt is een En
gelse in 1842 of daaromtrent
kwam ook voort uit het feit
dat de verzender, een man die
het erg druk had, geen tijd kon
vinden nog bijtijds zijn kerst
groeten aan familie en kennis
sen te sturen en toen maar
gauw een schilder opdracht gaf
een ontwerpje te maken, dat
hij toen liet drukken en dat
meteen een enorm succes had.
Hoe het ook zij: het blijft op
merkelijk, dat in een tijd die
toch geldt als nuchter en koud
en kU, steeds meer kerstkaar
ten worden omgezet. Misschien
is juist dat koude en kille er
wel de hoofdoorzaak van."
Intieme
boodschappen
Deskundigen verklaren dat de
verkoop van postpapier terug
loopt; het persoonlijke, ge
schreven woordje verliest het
van de andere middelen ter
communicatie, waarbij vooral
de telefoon een grote rol
speelt. En als men de pen al
eens ter hand neemt om
iemand iets vriendelijks of op
beurends te wensen („Gefeli
citeerd met uw genezing"; „Ge
lukwensen met de nieuwe wo
ning!") dan doet men dat ge
makkelijker via een mooi-ge-
kleurde kant-en-klaar-kaart,
dan met een moeilijk geschre
ven briefje in altijd ontoerei
kend-lijkend handschrift.
Er zijn, op dit gebied, zelfs
kaarten die de geadresseerde
verzoeken toch eens te schrij
ven! Zonder dus zélf de moeite
te nemen om te schrijven,
stuurt men een kaart met de
kreet erop: „Waarom schrijf
je me niet?" en daarbij dan
een gedichtje in de trant van:
„Ik droomde pas, dat ik ont
ving een briefje van jouw
hand; Ik voelde me toen erg
verblijd: Maar het werd ook
werk'lijk tijd!"
Statussymbool
Dit is wel een heel duidelijk
voorbeeld van het feit dat de
kaart tamelijk-intieme gevoe
lens moet overbrengen, omdat
de afzender blijkbaar niet in
staat is die zelf onder woorden
te brengen.
„Wij brengen jaarlijks zo'n
1500 afbeeldingen in omloop",
zegt de heer Kranendonk,
„waarvan een aantal in series
verschijnen, die een of andéi
bindend thema gemeen heb
ben. Natuurlijk speelt ook de
mode een rol bij de kerstkaart.
En dat niet alleen: ook de sta-
tusoverwegingen geven vaak
de toon aan. In die gevallen
wil men, met de kerstkaart,
aantonen dat men welgesteld
is, goede smaak heeft en op
de hoogte is van hoe het hoort.
In ons land is de kerstkaart
eigenlijk pas na de laatste we
reldoorlog in zwang gekomen;
(Advertentie)
Van sprietjes en senoritas
tot grote sigaar alom ge
waardeerd om zijn kwa
liteit en redelijke prijs.
een Europees kwaliteitsprodukt.
N.V. KAREL 1 SIGARENFABRIEKEN
Endhoven-Nederland Arendonk-België Kaldenkirchen-Duitsland
■i
G. F. Callenbach
Kerstmis werpt tegenwoordig
lijn schijnsel steeds verder vooruil.
Begon men vroeger, pas 11a Sinter
klaasde eerste vuurrode kerst
klokken waar te nemennu is dat
anders: veel eerder al kondigt het
Kerstfeest zich aan. Bij het feit. dat
het jaarlijks meer aandacht vraagt
en bijna iedereen er 'méér aan doet
dan ooit tevoren, vergt de indus
triële planning voor al de pro
ducten die voor Kerstmis worden
gemaakt, grote voorbereidingen. Dat verklaart, waarom
er verscheidene bedrijven zijn voor wie het, het gehele
jaar door. Kerstmis is. Met andere woorden: zij werken
continu aan een produktie. die geheel gericht is op de
laatste weken van de laatste maand van het jaar. Dat is,
in niet geringe mate, ook het geval met een uitgeverij
als die van Callenbach in Nijkerk. Dat is de uitgeverij die
jarenlangop een groot trots bordop zijn drukkerij
gelegen aan de spoorlijn Amersfoort—Zwolle hcrstboeheil
vermeldde: ..HIER KOMEN DE KERSTBOEKEN w
V AN DAAN!" 1 Het zijn de kinderboeken, die
speciaal bestemd zijn voor de
j uitdeling met Kerstmis op de
U77» /7r»/?„ unn lood-en papierwinkeltje begon Zondagsscholen. Zij worden,
5?ff n en zich zo begaf op het gebied via de boekhandel, door de
maakte een waar contact bijna
onmogelijk. Toen men dit be
gon in te zien. wendde men
het oog naar Engeland, waar
het zondagsschoolprincipe al
langer werd erkend en bezon
zich op nieuwe onderwijsme
thoden en nieuw lesmateriaal
en het is te begrijpen dat de
Nijkerkse dominee, met zijn
grote gezin, die begaafd ge
noeg was om óók de kinder
ziel te bereiken, spoedig inge
schakeld werd bij de produk
tie van speciale zondagsschool
boekjes. Nu dan zijn er zo'n
10.000 titels in totaal bij Cal
lenbach verschenen en daar
van maken die zondagsschool
uitgaven een niet gering deel
I uit.
Wat zijn nu precies de Kerst
boeken?
Een paar exemplaren uit de
grote collectie kerstkaarten
die in een miljoenenoplage
uitgegeven worden door de
firma Van Rijkom.
dat gebeurde onder invloed
van de angelsaksische landen.
Religieuze
onderwerpen
Opvallend vinden wij het dat
de kaarten met zuiver-religi-
euze onderwerpen steeds min
der worden gevraagd; kerst
stal-taf reeltj es, madonna's en
dergelijke trekken niet meer.
Enkele jaren geledèn was er
wél een tendens naar kaarten,
waarop een modern-religieu
ze madonna voorkwam; het
waren kaarten die we uit Span
je invoerden (we importeren
namelijk ook) en die een ge-
styleerd, wat boersig jong
meisje gaven te zien met een
modern bol kindje op schoot
zoals dat ook wel voorkomt
op de verpakking van cornfla
kes en dergelijke. We brengen
ze nog steeds, maar de grote
trek is er uit; de ontwerper,
de Spanjaard Ferrandiz is er
intussen miljonair mee gewor
den. Het zijn, zoals u ziet, trou
wens ook mooie, smaakvolle
kaarten, maar ze wijken toch
wel helemaal af van wat er
voorheen werd getoond als het
om de madonna met het kindje
ging. Trouwens dat anders-
dan-anders is een belangrijk
aspect van de zaak tegen
woordig.
Iets anders
in november of zo. de verzen
ding ervan te willen verzor
gen. Als ze dus zélf allang j
weer thuis zijn! Het is wel j
duidelijk wat daar achter zit: j
thuis denken ze dan „zijn die
lui nou alwéér in Europa!"."
Succeskaarten
meer en meer worden ge
vraagd. Dat geldt ook voor
soortgelijke kaarten meest
al Duitse die dure opstel
lingen van kostelijke dranken
laten zien of die met kostbare
stillevens met jacht- of sport
(golf!)elementen erop. Trou
wens: wat dat reizen aangaat,
geloof ik dat de oude post
koetsen uit de dagen van
Dickens, al een vorm van ont
snappen uit de sleur van alle
dag betekenden. Dat geldt ook
voor al die andere reiskaarten,
die uit zijn gekomen in de loop
van de tijd. De gedachte met
Kerstmis eens helemaal eruit
te zijn, zal daar wel iets mee
te maken hebben. Het kan ook,
dat de behoefte a^n communi
catie met anderen hier een rol
speelt.
De mooiste
Er blijken vaste succeskaarten
te zijn die jaar-in-jaar uit mee
gaan en waarvan de Uitgeverij
van Rijkom er miljoenen heeft
omgezet. De foto hierbij laat
er enkele van zien. Reproduc
ties van schilderijen van schil
ders uit de Gouden Eeuw én
van schilders uit de impressio
nistische periode blijven het
ook altijd goed doen.
„Merkwaardig is", zegt de heer
Kranendonk, „dat er wel een
tendens naar langere teksten
merkbaar is, maar zich bij ons
toch nog niet doorzet. Dat is
een kwestie van nog enkele
jaren, denk ik. Wij zijn op
dat soort tendensen natuurlijk
erg attent. Vreemd ook is dat
het moderne genre, ik bedoel
de pop-art of de jugendstil en
dergelijke, nog niet best wil.
En dat terwijl de jongere men
sen meer en meer gebruik
blijken te maken van kaarten.
Daar vooral worden de humo
ristische kaarten aan verkocht.
En daar ook gaat het om ori
ginaliteit en vooral om anders-
dan-anders.
Het valt ons op dat vooral
kaarten met „dure" afbeeldin
gen, zoals stillevens of compo- 1 een nog mooier, kleuriger,
U vraagt waar de mooiste
kaarten vandaan komen? Per
soonlijk vind ik, dat de Italia
nen en de Spanjaarden de
mooiste maken; de Zwitsers
zijn ook heel goed. Het lelijkst
zijn de ontwerpen uit Frankrijk:
die zijn erg kitscherig. En dan
ons eigen land! Wij produceren
prachtige kaarten. En niet al
leen reproducties van oude
schilderijen of facsimile-uitga
ven van oude zeekaarten, maar
ook originele onderwerpen.
Van levende kunstenaars.
En weer zien wij honderden
en honderden afbeeldingen. De
Natuurlijk worden nog steeds
de gebruikelijke thema's ge- j
produceerd: brandende kaar- j
sen, lantaarns, sneeuwland- J
schappen met sparregroen en 1
kerkje; engeltjes en schaapjes
in de sneeuw, en bij zonder-
mooi getekende bloemsoorten
vooral kerstrozen Oud
hollandse winterlandschappen
naar oude schilderijen, en na
tuurlijk sparreappels, bei
erende kerstklokken in sparre
groen gevat, postkoetsen en
kerstmannen. Om maar iéts te
noemen van het eindeloos-vele
dat wordt geproduceerd. Maar
toch tekent zich duidelijk de
tendens af om iets anders te
zenden dan het gebruikelijke.
Ik geloof dat meer dit streven
oorzaak is van het „verdwij
nen" (nou ja) van de religieu
ze kerstkaart, dan ontkerkelij
king of iets dergelijks."
Amerikaans grapje
De heer Kranendonk toont ons
honderden kerstkaarten met
honderden verschillende ont
werpen erop; sommige glinste
ren ouderwets, andere tonen
nog steeds de aloude glas-in-
lood-effecten; weer andere
bestaan uit fraaie fotore
producties; de kaarsen bran
den. de klokken beieren, de
engelen zweven, de kerstman
nen, grappig en ernstig, sleeën
en overal duiken de kunstzin
nige stadsgezichten op van be
gaafde tekenaars en schilders.
Hij vertelt dat tot vorig jaar
toe bepaalde stadsgezichten op
kleine kaarten, die maar 35
cent kostten, nog met de hand
werden ingekleurd door stu
denten en andere helpers; dat
gaat nu niet meer. Het vraagt
te veel arbeid en arbeid is van
daag duur.
„Wat die stadsgezichten aan
gaat", vertelt de heer Kranen
donk. „het komt regelmatig
voor dat er hier in juni of zo
Amerikanen voor dergelijke
kaarten komen (ofschoon wij
een groothandel zijn en dus al
leen via de winkels handelen)
en dan een partijtje meevra-
gen. Wij doen dat dan maar
als teken van gastvrijheid. Wat
doen ze dan? Ze kiezen een
mooi Amsterdams stadsgezicht
uit, schrijven in hun hotel de
adressen van de mensen thuis-
in-de-States en vragen ons dan
sities dis impressies geven van
het luchtverkeer (air-tickets
of emblemen van luchtvaart
maatschappijen) en die de in
druk wekken van bereisdheid
en glamour en ook bijvoor
beeld die van kiosken, die al
leen héél-dure tijdschriften la
ten zien zoals Vogue, Harpers
feestelijker, gezelliger, knus
ser, sfeerrijker en artistieker
dan de andere.
Hoe duidelijk het is dat het bij
Uitgeverij Van Rijkom het he
le jaar door Kerstmis is, blijkt
wel uit het feit dat, op het
moment dat dit gesprek werd
gevoerd, de kaarten voor vol-
Bazaar, Elegance, Jardin des j gend jaar december alweer
Modes, Madame en dergelijke, I binnenkwamen
„Wij hebben, nog niet zo heel
lang geleden, dat bord op het
grote gebouw langs het spoor
weggehaald", zegt directeur G.
F. Callenbach. „dat hebben we
met opzet gedaan, omdat we
i nog wel méér doen dan die
kerstboeken uitgeven en druk
ken. We wilden ermee duide
lijk maken dat ons werkter
rein verruimd is. Ofschoon die
kerstboeken nog steeds een
zeer belangrijk deel zijn van
onze produktie, is het toch wel
goed zich te bezinnen op al het
andere, dat uitgegeven kan
worden".
1 Dus: hoewel het grote bord
„HIER KOMEN DE KERST
BOEKEN VANDAAN'", ver
dwenen is (het stond het hele
jaar door op de drukkerij
blijven de befaamde kerstboe
ken van Callenbach verschij
nen.
De huidige heer G. F. Callen
bach is lid van de vierde ge
neratie. die zich bezig houdt
met het uitgeven van boeken.
Volgend jaar bestaat het be
drijf 125 jaar. Waarom het
juist in Nijkerk werd geves
tigd? En waarom het een be
drijf is dat duidelijk werkt op
protestants-ch r istel ij ke basis?
Dat is gemakkelijk te verkla
ren. In het midden van de vo
rige eeuw, toen in de Gelderse
Vallei en op de Veluwe een
bijzonder strenge vorm van
protestantisme tot ontwikke
ling kwam, bleek dominee Cal
lenbach een man te zijn die,
misschien door zijn iets min
der scherpgerichte opvattin
gen, graag op de preekstoel
beluisterd werd. Hij preekte in
het hele gebied rondom de
kleine stad en aangezien men
zijn preken vaak nog eens over
wilde lezen, ontstond er vraag
naar tractaatjes en aan die
vraag werd voldaan door een
der zoons van de dominee, die
een drukkerijtje annex pot-
der uitgeverij.
Uit die religieuze lectuur ont
bloeide op een dag de voor
ganger van wat dan nu het
„Kerstboek van Callenbach" is.
En daaruit weer kwamen die
andere uitgaven voort: de ro
mans van de Nobelreeks met
Anne de Vries, Karei Norel,
Cor Bruijn en anderen als be
langrijke auteurs, alsmede,
weer geheel logisch volgend,
schoolbesturen besteld naar
leeftijd en sekse van de leer-
j lingen en dat betekent, dat de
laatste maanden van het jaar
voor Uitgeverij G. F. Callen
bach N.V. een druk seizoen
zijn. Aangezien die boekjes
echter al veel eerder geschre
ven, gezet, gedrukt en gebon
den moeten worden, is het te
I begrijpen dat het het hele jaar
door Kerstmis is in Nijkerk.
Het was logisch, dat uit de
de theologische werken van Zondagsschoolboekjes ook ge-
zeer hoog wetenschappelijk ni
veau, waarop Callenbach te
recht trots is.
„Wij doen nog wel meer ook
dan alleen die Kerstboeken
van dat grote bord", zegt di
recteur Callenbach.
In de dagen dat Dominee Cal
lenbach zijn gewaardeerde pre
ken hield en zijn zoon handen
vol werk kreeg met het druk-
ken en uitgeven ervan, ont
stond, dat was om precies te
zijn in 1866, de Nederlandse
Zondagsschoolvereniging en
deze richtte zich op het protes
tantse godsdienstonderwijs van
kinderen van 6 tot 12 jaar
(soms ook 4- tot 6-jarig en):
het was een onderwijs dat op
de zondagmorgen werd gege
ven en zo is dat nog. Het was,
in de vorige eeuw. een opzien
barende vernieuwing.
Want het kind was, als „kin
derlijke" mens, nogal verwaar-
loosd geweest; men beschouw
de als braaf kind alleen dat
kind, dat zo nauwgezet mo-
i gelijk de volwassene imiteer-
I de; van ware kinderlijkheid
mocht geen sprake zijn. Dat
dit ook tot uiting kwam in het
godsdienstonderwijs is wel
duidelijk: er werd bepaald
geen rekening gehouden met
het feit, dat een kind anders
1 tegenover religieuze begrippen
staat dan de volwassene en dat
wone kinderboeken voortkwa
men. In de periode 1905-1910
heerste er een niet geringe
bloedarmoede in de kinderboe
kensector; er was gebrek aan
goede auteurs. Uit een prijs
vraag onder het onderwijzend
personeel kwamen toen drie
namen naar voren; twee ervan
bleken toe te behoren aan één
en dezelfde man; het was de
schepper van de befaamde „In
de Soete Suyckerbol", onder
wijzer W. G. van de Hulst en
hij debuteerde toen met „Van
een klein meisje en een grote
klok", dat nog steeds wordt
uitgegeven, en met „Willem
W'ijcherts"; het eerste behan
delt de avontuurtjes van twee
kosterskinderen bij de kerk;
het tweede, voor oudere kin
deren (1016) de ervaringen
van een Alkmaarse jongen bij
de Watergeuzen. Talloze Ne
derlanders zullen zich deze
beide eerste „bestsellers" van
Callenbach herinneren! Wie nu
de catalogus bekijkt, waarin
de jeugdboeken die uitgegeven
worden, zijn vermeld, komt
vele befaamde namen tegen
van schrijvers en schrijfsters,
die ook voor volwassenen heb
ben geschreven. Om er enkele
te noemen: Anne de Vries heeft
voor kleintjes van 610 jaar
o.a. „Het kleine negermeisje"
geschreven en „Bertus en Bru
no", „Toen Jezus geboren
werd", „Dagoe de kleine bos
neger". Ook Karei Norel
wendde zich tot het kind, even
als Jaap ter Haar, Mevrouw
Jongejan- Groot, Klaas van der
Geest, Nel Verschoor-van der
Vlis. Ab Visser, Jo Kalmijn-
Spierenburg en Cor Bruijn.
(Advertentie)
Vervolg van pagina 3
Waarom? Wat is het verband
tussen Kerstmis en de Rood-
borst? Allereerst is het diertje
in folklore en volksover
levering het meest-geliefde vo
geltje en het bijgeloof heeft,
eeuwenlang reeds, de rood-
borst en de winterkoning bij
zondere waarden toegedicht en
ze dan ook beschermd. Behal
ve op één dag in het jaar, dat
de diertjes gedood mochten
worden om dan, in een plech
tige optocht, versierd met
groen en rood lint, óp een klei
ne draagbaar, ter aarde besteld
te worden. Men voert deze ge
woonte terug tot de dagen,
toen de dood van de koning
die geofferd werd, dienen
moest om onheil van de stam
af te wenden. In Engeland wor
den nog de liedjes overgeleverd,
die men tijdens deze merk
waardige plechtigheid placht
te zingen. Daar deze nogal
griezelige festiviteit op de 24ste
december plaatsvond, is het
niet moeilijk het verband te
zien tussen Kerstmis en de
roodborst. Dat het rode borstje
ook een rol speelt is wel. dui
delijk; de legende wil, dat de
kleine vogel, trachtend het Lij
den van Christus te verlichten
toen Hij op weg was naar het
kruis, een doom uit de door-
nekroon trok. waarbij er een
druppel bloed op zijn borst
viel en daar, vanaf die tijd,
voorgoed bleef.
Na de ernstige, echte rood
borstjes, kwamen, in de jaren
'70, de aangeklede, komische
vogeltjes. Ze hadden hoedjes
op, jasjes aan, droegen mand
jes en parapluutjes etc. en ge
droegen zich hoogst-menselijk;
ook zag men ze regelmatig
sleedjes trekken of ingespan
nen zijn, door een kind, voor
een karretje met dennegroen.
Verzamelaar King had, al in
de jaren '80, tien delen vol met
roodborstjes in allerlei stijl en
soort. Er móest een reactie op
volgen; het blad „Punch" viel
de roodborst zelfs rechtstreeks
aan. Verklaart dat misschien
de kaart die eens zo'n enorm
succes werd: de dode rood
borst, op de rug liggend, met
de pootjes omhoog?
Na de roodborst kwam de
mooie pauw aan de beurt; niet
om zijn traditionele waarde,
maar gewoon vanwege zijn
schoonheid. En intussen groei
de het woud met hulsttakken,
mistletoe, klimop en kerstro
zen woest uit. Poesen als men
sen gekleed, honden, buldog-
jes, apen en varkentjes traden
ook op de voorgrond. En dan
waren er de jachttafrelen en
de postkoetsen en de komische
prenten met Oudjaar als oude
Een oude truc-kaart die uit
gegeven werd in de periode
tussen 1885 en 1890. De foto
van deze kaart, die zo gevou
wen kon worden dat zij in
een enveloppe kon, toont de
kaart in uitgevouwen toe
stand: een ledikantje met een
kerstkindje erin en erachter
een wakende engel. Op het
dekentje staat de heilswens
voor een gezegend Kerstmis.
De kaart meet 7J^ bij 6 cm.
man en Nieuwjaar als brutaal
kleutertje. Er waren series van
prachtige zeilschepen, die groot
succes hadden en tóen kwamen
eerst de mooie, kleine meisjes.
Het waren creaties van de
schilder W. S. Coleman en hij
deinsde er niet voor terug ze
af te beelden in allerlei staten
van naaktheid en halfontkleed-
heid. Dat dit echter in pure
onschuld gebeurde is wel dui
delijk. Het waren meisjes, die
nét in de bloei van eerste
vrouwelijkheid begonnen te
komen (1314 jaar oud) en
ze waren in die jaren hoogst
populair. Ze zijn trouwens, te-
kenkundig bezien, heel smaak
vol en mooi. En na de mooie,
jonge meisjes, kwamen de
mooie, jonge vrouwen, maar
die zaten, in fraaie gewaden,
peinzend voor zich uit te kij
ken en er was geen sprake
meer van badscènes, zoals bij
de kleine meisjes
Ten slotte: hoe groot de in
ventiviteit van de mens wel is,
kan waargenomen worden bij
de z.g. truc-kaarten. Alle be
zorgden één of andere verras
sing in de vorm van een fluit-
toontje, een sjirpje, een merk
waardige onverwachte voor
stelling en andere grapjes. Bij
het openvouwen van een dub
bele kaart kreeg men, in vele
gevallen, een tafreeltje in ver
schillende dimensies te zien.
Soms ook schepen, landschap
jes, etc.; nu eens werd parfum
gebruikt, dan weer kon men
door het openen van raampjes
in de afbeelding, binnenkij
ken bij feestelijke of intieme
gebeurtenissen. Er waren kaar
ten, waarop scheepjes op en
neer deinden en harmonika-
kaarten, die bij het openen, een
reeks mensen in fraaie kle
ding toonden, die elkaar een
tuiltje bloemen overhandigden
Er waren kaarten die opgezet
konden worden engelen die
klokken luiden): kaarten als
portefeuilles, waaruit geld viel:
kaarten die bloeiende rozen
openbaarden die onstonden
als men aan twee lipjes trok.
Er waren en zijn kaarten,
die de hele kerststal toonden
in reliëf: kaarten die, door aan
een lipje te trekken een geheel
andere afbeelding toonden dan
men eerst zag en kaarten,
Viè»F. (Nrd Br
waarop een danseres de benen
kon bewegen. Het is te veel om
op te sommen. Zeker is dat
geen onderwerp werd ge-
j schuwd en zowel de eerste als
de tweede wereldoorlog speel-
j de zijn gruwelijke rol met
1 tranerige soldaten in loopgra-
i ven en kloeke verpleegsters.
1 En dat iedereen, maar dan ook
iedereen, getroffen werd dooi
de kerstkaart en de kerstge
dachte daarachter, bewijzen
wel de kaarten die Koningin
Wilhelmina ontwierp en ook
Churchill.
