HERFST IN HET BOS
ierenwereld bereidt zich
oor op naderende winter
Thee doet
I
Waar het roodwild nog
in vrijheid leeft
69
92
Volkoren
koeken
Chinese
Thee
I
V
A
Sp
innen
Trekvlinders
Andere insecten
WELGELEGEN'
Zoogdieren
Vechten om de
kudde
EIEREN
Rosé Perlé
Mosel Perlé
albert heijn
OKTOBER 1968
ALLERHANDE
3
In de herfst woeden bij de herten hevige
passiesdan ook sterven wespenvolkeren uit.
De mierenkoningin zit in haar kraamkamer-
tje (zonder eten) en de mol gaat dieper
jagen
We zitten midden in de herfst. Zoals ook de mens vaak
reageert op 'de veranderingen die de herfst meebrengt en
jan zegt dat „als de blaadjes vallen" er allerlei oneven-
irichtigheden van de geest optreden, zo reageert ook de
dierenwereld op het onafwendbare overgaan van herfst
in winter. Wie aan de herfst denkt en aan de dieren in de
herfst, denkt allereerst aan de trek van de vogels. Dan
ook schiet hem de spinnedraad te binnen. En ineens denkt
ook aan de bronsttijd van de herten en aan de ijver
waarmee de eekhoorns juist nu hun wintervoorraadje
janleggen. Maar ook andere dieren reageren op de na
dering van de winter.
In ons land komen zo'n 400
soorten spinnen voor. Ze vor
sen een klein gedeelte van het
santal van 20.000 dat de ge
werden over de gehele wereld
hebben geteld (er zijn er die
lelfs tot 50.000 soorten zijn we
len te komen).
Die spinnen nu produceren de
dunne, fijne draden die op
erfstmorgens, zoals we nu
peemaken, overal te vinden
ijn. Niet alle spinnen maken
een web, maar toch spinnen ze
allemaal.
Wonderen van schoonheid en
.technisch vernuft" zijn de
linnewebben. Een ander won-
X zijn de reisdraden waarvan
ammige spinnesoorten gebruik
naken en die in lente en herfst
verschijnsel der herfstdra-
ui (en lentedraden dus) doen
itstaan. Het gaat hier om
ge soorten wolfspinnen
wild en ruig is het herfstge-
drag van het wilde zwijn en
toms is wel eens een boeren-
;arken het slachtoffer van de
hartstochten der woeste rak
kers. In de omgeving van Ot-
terlo, waar het everzwijn lang
Seen zeldzaamheid is, werd
ieze foto gemaakt. Over het
algemeen schrikt hij meer van
ons dan wij van hem en hij
trekt zich dan ook snel terug
bij een ontmoeting. (Foto Ga
zenbeek).
die, na de geboorte, de vijan
dige wereld in moeten om op
„eigen voeten" te gaan staan.
Miljoenen diertjes zijn gebo
ren; ze moeten uit elkaar gaan
daar ze elkaar anders dood
rouden concurreren. Dat ver
klaart waarom ze per draad
op reis gaan. Zelf spinnen ze
bun luchtvaartuig. Dat gaat zo:
tt stoten een beetje spinsel uit
met het daarvoor bestemde
ipinorgaan (zes spintepels die
meestal op het uiterste puntje
van het achterlijf liggen); dat
spinsel droogt op tot een vlok
je, het zachte windje dat ze
nodig hebben, pakt het en trekt
de spindraad verder uit en als
die zo'n 1 tot 2 meter lang is
on de spanning van de trek te
groot wordt, laat de spin los
on de wind neemt haar mee
over vaak enorme afstanden.
Zeker is dat zij, als zij ergens
onverhoopt en onbedoeld lan
den moeten, opnieuw een vlieg
tuigje spinnen en opnieuw de
lucht ingaan. Tot zij hun verre
onbekende bestemming en
nieuwe vaderland hebben be
reikt. De spin overwintert zo-
ols zovele andere dieren; ze
xitten dan onder boomschors,
in hoekjes en spleten en wach
ten op het betere weer. Wach
ten kunnen ze! Men heeft
Waargenomen hoe een spin in
een gesloten fles zonder voed
sel leefde van 15 oktober (1829)
tot 30 april anderhalf jaar later
(1831).
Dat vogels trekken is bekend.
Voorjaar en herfst tonen ons
geweldige zwermen „gevederde
Eendjes" op weg naar on
voorstelbaar verafgelegen ge-
toeden, Dat vlinders (bepaalde
soorten althans) ook trekken,
weten weinigen. Een der kleu-
rigste vlinders die in mid- en
nazomer, tot zelfs diep in de
herfst, ons „buitengebeuren"
verlevendigen is de atalanta,
ook wel admiraalvlinder ge
noemd of schoenmaker. Het is
een typische trekvlinder die in
zuidelijker landen thuishoort,
maar hier soms al in mei bin
nentrekt. U kunt de vlinder
veel zien: het diertje heeft flu-
weelzwarte vleugels en witte
vlekken op de voorvleugels als
mede een vuurrode band.
Beroemder nog dan deze ata
lanta is de trekvlinder die aan
geduid wordt als distelvink of
distelvlinder (pyrameis car-
dui). Over de gehele wereld
komt deze vlinder voor en
overal is zijn verschijning de
zelfde. Waarom deze diertjes
trekken, is niet bekend; men
neemt aan dat het een instinct
is dat hen verzekert van tel
kens weer nieuwe voedings
terreinen. (ook voor hun rup
sen). Soms vindt een massale
uittocht van deze vlindersoort
plaats. Urenlang vliegen dan
ontelbare .vlinders, alleen of in
kleine groepjes van twee tot
drie, vijftig tot honderd in de
minuut, in zuidelijke richting.
In onze streken maakt de win
ter vrijwel elk insectenleven
onmogelijk. Daarom overwinte
ren vel* insecten, in de ge
daante van een pop, een ei of
een rusp. Of ze kruipen diep
weg en laten de sneeuw over
hun hoofdjes gaan. Vroeger
zag men de rups daarom wel
als symbool van het menselijk
bestaan. Hij was dan te ver
gelijken met de mens, die
zwoegend en vretend, zonder
diepgang materialistisch leeft.
Hij had zich dan ingepopt, na
dat gulzige en wereldse be
staan, dan werd hij als dood
beschouwd. Zijn verrijzenis als
vlinder voleindde dan de cy
clus.
Wat de bijen aangaat: daar ge
beurt ook heel wat in de herfst!
Want dan gaan de darren de
deur uit en zonder pardon. De
werksterbijen leven des zo
mers, op zijn hoogst, zes wekén
en in die periode werken zij
zich letterlijk dood. De „luie"
darren, tot geen arbeid in staat,
worden in de korf geduld, maar
dat is ook alles. Zij hebben
hun plicht gedaan bij het be
vruchten van de koningin en
daarmee was hun taak ten ein
de.
Bij de WESPEN en de HOM
MELS betekent de herfst het
einde. Want dan sterft het
gehele volk uit. Overwintert
de zwerm bijen in de warmte
van de korfde staten van de
wespen en de hommels bestaan
slechts één jaar en dat jaar
Lieve huisvrouw, wat weel u eigenlijk af van de drank
die u kortweg aanduidt als ,theeNatuurlijk, u bent
verknocht aan uw eigen merk, u haalt het trouw en u
zult er 's ochtends een kopje van drinken en mogelijk
's middags ook nog eentje en als het heel gunstig is, zet u
's avonds na gedane arbeid ook nog een kopje, maar weet
u eigenlijk bijzonderheden over de wondere wereld van
de thee?
eindigt tegen het einde van de
zomer of in de herfst. Alleen
de koningin blijft leven en zij
zoekt een geschikt plekje om
te overwinteren waarna zij, in
het voorjaar, in haar eentje
de nestbouw ter hand moet
nemen en dan de eieren leggen.
De dood van één wespenkonin
gin betekent het einde van een
heel volk.
Mierenkoninginnen doen het
allemaal veel ingewikkelder en
plechtiger. Zoals trouwens de
mieren alles veel gecompliceer
der opgebouwd hebben dan
hun gevleugelde collega-sociale
insecten als de bijen, wespen
en hommels.
De mierenkoningin die be
vrucht is geraakt tijdens het
zwermen met honderden man
netjes, rukt zich daarna de
vleugels uit en trekt zich terug
in een ondergronds kamertje,
een soort kraamvertrekje, waar
zij in eenzaamheid (en zonder
enig voedsel) een miereëi-
wiegje maakt en waarin zij
zich inmetselt voor de winter.
Dan legt zij haar eitjes en pas
een jaar later zijn deze eieren,
via allerlei fasen, uitgegroeid
tot volwassen mieren. Dan
komt zij te voorschijn en wordt
de rest van haar leven
soms tot 15 jaar lang! ver
wend als de vorstin die zij dan
Wanneer het edelwild (van
b.v. de Veluwe) het gewei vol
komen heeft geveegd, dan
breekt de tijd aan van de
bronst. De dieren hebben dan
de^ gunstige maanden met hun
overvloed van gras, klaver en
ander voedsel achter de rug en
al eind augustus beginnen de
jonge dieren schijngevechten te
houden. Dat „vegen van het
gewei", dat wij daarjuist noem
den, is een merkwaardige zaak.
Het edelhert of roodwild werpt
elk jaar zijn gewei af. Dat ge
beurt in het vroege voorjaar,
in maart zo ongeveer. Onmid
dellijk begint zich dan een
nieuw gewei te vormen; dat is
een hele lichamelijke prestatie.
Want V/2 maand later al is dat
nieuwe gewei, nu groter dan
het voorgaande, gegroeid. Ge
leerden hebben eens uitgere
kend wat daarbij wel allemaal
kwam kijken. In een periode
van 3 tot 4 jaar wordt een hert
geheel volwassen: dan is het
beenderstelsel volkomen ont-
I wikkeld.
Indrukwekkend is het bronstvertoön van het roodwild of edel
hert, de grootste hertensoort die ons land rijk is. In de herfst
klinkt zijn geweldige stem dreigend door het bos.
Reebok door de camera (van Jac Gazenbeek) verrast. De ree
is, met edelhert en damhert, vastq bewoner van onze wildge-
bieden. Ofschoon het dier behoort tot het z.g. grofwild is het
bepaald niet indrukwekkend van formaat; de schouderhoogte
van de bok bedraagt zo ongeveer 70 cm; de totale lengte is on
geveer 1 meter. Toch maakt het dier een grote indruk als men
het in de vrije natuur tegenkomt. Veel groter is het edelhert:
1.65 tot 2.50 m lichaamslengte met een gewicht van 90 tot 150 kg.
Het wonder van het spinneweb. In de herfst (en ook in het
voorjaar) gaan spinnesoorten die geen gebruik maken van spin-
newebben om hun prooi te vangen, vaak op reis: aan lange dra
den maken zij enorme trips(Foto Gazenbeek).
Het nieuwe gewei is omhuld
door een fluweelachtige bast
of mos: deze blijft tot de vol
groeiing van het sieraad aan
wezig. Later verdroogt het en
wordt dan afgeschuurd aan
struik en boom. Als dat sta
dium is bereikt, krijgen de
dieren belangstelling voor de
hinden. Zij vechten desnoods
om de troepjes vrouwvolk die
terzijde staan; na dreigende
kreten die over grote afstand
hoorbaar zijnv vallen zij elkaar
aan en slaan de geweien kra
kend tegen elkaar. Ze proberen
elkaar achteruit te duwen. Wie
daarin slaagt is overwinnaar.
Hem valt de kudde toe. Hij
bewaakt die onafgebroken en
zeer jaloers zodat geen ander
durft te naderen.
Tijdens het vechten bezeren de
dieren elkaar lang niet zo vaak
als gedacht wordt. Slechts her
ten met een onvolkomen gewei
dat geen enden bezit, maar een
soort dolkvorm heeft, kunnen
de ander dodelijk verwonden.
Zij worden door de jachtopzie
ner dan ook zo snel mogelijk
van het terrein verwijderd.
De bronsttijd is voor de herten
mannen een uitputtende perio
de. Zij worden mager en ra
felig. Maar de rijkdommen van
oktober en november met hun
bessen, vruchten en paddestoe
len brengt ze weer op de been.
Daarbij komt dat, op voeder
plaatsen, voor voedzame bij
voeding wordt gezorgd.
Na 33 tot 34 weken komt de
vrucht van de herfstige passie
te voorschijn: een kalfje dat
midden mei of begin juni wprdt
geboren.
Ook het damhert gevlekt
met een geitestaartje met
zijn korte, brede kop, kleine
oren en platte gewei beleeft in
oktober de bronst; ook hier
klinkt de bronstkreet van het
dier op, maar minder luid en
minder vérdragend dan dat van
het edelhert.
Dat geldt ook voor de reeën
van ons land: ook zij worden
in het vroege najaar aangegre
pen door hartstocht. Pas veer
tig weken later en dat is
half juli-half augustus wor
den de reekalfjes geboren.
Eind november tot midden
januari vindt de bronst plaats
van dë everzwijnen en dan
wordt er zo nu en dan flink
gevochten tussen de stevige
kwanten, die gemiddeld een
gewicht van 150 kg halen. In
de voorzomer worden dan de
gestreepte biggen met 10 tot
12 „tegelijk" geboren. Soms
wordt wel eens de zeug van
een boer, een tam varken dus,
slachtoffer van de passie van
de wilde zwijnen, maar dat
geeft wilde, ruwe kinders en
de boer zal daarom zo'n ver
leide zeug liefst maar slachten.
Zo beweegt het najaar de die
ren. De ene groep regelt de
nakomelingschap, het voortbe
staan van de soort, de andere
kruipt weg in winterslaap (zo-
Hebt u wel eens vergelijken
derwijs verschillende theesoor
ten geproefd en ontdekt hoe
verscheiden de smaken zijn?
Hebt u zich wel eens verdiept
in het onnoemelijk grote aantal
recepten om thee te zetten en
wat dat betreft in het hele
thee-ceremonieel?
De heer P. E. Timmerman die
aan het hoofd staat van het In
stituut voor de Thee, Weesper-
straat 63 te Amsterdam, is een
man met een uitzonderlijk
goede neus en fijne smaak,
zeer belangrijk wanneer men
dagelijks intensief met thee
omgaat. Daarenboven beschikt
hij over een vérgaande speur
zin, waardoor hij een schat
aan gegevens, anecdotes, cita
ten, verhalen over de thee
heeft weten te verzamelen die
zeer de moeite waard zijn.
De jonge generatie is bezig de
thee opnieuw te ontdekken en
dat hoeft ons eigenlijk hele
maal niet te verbazen. Thee
immers bestaat in tal van soor-
ten, mengsels, smaakvariëtei-
ten, van thee knapt een ver
moeid mens op. theedrinken
zal u niet beletten aan het
verkeer deel te nemen, het
drinken van thee kan uitgroei
en tot een sierlijke ceremonie,
die door de jeugd bijzonder
gewaardeerd wordt.
We verheugen ons sinds mei
van dit jaar in Amsterdam in
het bestaan van een echt „thee
huis" gevestigd aan de Prins
Hendrikkade 142, alwaar u wel
15 variëteiten thee kunt proe
ven voor slechts .40 ct. per
kop!
Thee kortom begint in toene
mende mate tot de fantasie
van de moderne mens te spre
ken.
Ontvang uw vriendinnen eens
op een thee-middag om ver
schillende recepten uit te kie
nen, ze te beproeven, er varia
ties op te bedenken.
Weet dat u bij een kop thee
zeer aparte ingrediënten als
citroen- en sinaasappelschyfjes,
muntblaadjes, kruidnagelen,
naast suiker ook honing, ge
konfijte gember, blokjes ana
nas, partjes meloen e.d. kunt
geven. Maak eens een gezel
schapsspel van het thee^-genie-
ten.
Om u alvast een beetje te hel
pen vindt u hierbij verschil
lende thee-recepten plus na
tuurlijk de gulden thee-regels.
De gulden thee-regels
Water snel aan de kook bren
gen en 3 minuten laten door
koken.
Theepot flink voorverwarmen
met kokend water.
Per hele literpot 2 theezakjes
(of 8 gr. thee 2 a 3 maat-
schepjes).
Het kokende water in één keer
opgieten.
De thee 5 minuten laten trek
ken.
Na het trekken even roeren,
direct serveren.
als de egel) en de mol gaat op
groter diepte jagen en de das
zal, als het een koude winter
wordt, de ogen sluiten en ook
in winterslaap gaan.
Zo regelt de natuur het leven
van onze medeschepselen de
dieren, evenzeer als dat van
ons. Al hebben we daar niet
veel weet meer van!
In goed gezette thee behoort
melk voor een milde smaak.
Variéthé
ingrediënten:
4 theezakjes 16 gr. thee),
100 gram kristalsuiker. 4 I
kruidnagelen, 1 stukje pijpka
neel 4 cm). Sap van rode
bessen.
bereiding:
Vers water 3 minuten laten
doorkoken. 4 theezakjes op 1
liter water. Kokend opschen
ken. Thee met kruidnagelen en
pijpkaneel 5 min. laten trek
ken. 1 Theezakjes verwijderen.
100 gram suiker toevoegen.
Deze drank kan gevarieerd
worden geserveerd: warm geu
rend, met een theelepel besse-
sap in elk kopje of ijsgekoeld
met 2 lepeltjes bessesap en een
twinkelend ijsblokje in een
glas pittig en fris.
Citro-thee
ingrediënten:
4 theezakjes 16 gr. thee),
100 gram kristalsuiker, sap en
geraspte schil van 1 citroen.
bereiding:
Vers water 3 minuten laten
doorkoken. 4 theezakjes op 1
liter water. Kokend opschen
ken. Thee 5 minuten laten
trekken. Theezakjes verwijde
ren. Sap en rasp van 1 citroen
en 100 gram suiker toevoegen.
Serveer deze frisse drank
ijsgekoeld uit de koelkast
na zorgvuldig filteren. Uit-
schenken in hoge glazen,
waarvan u de rand met
citroensap bevochtigd en daar
na in de suiker gedrukt een
grappig ijskraagje hebt gege
ven.
IJs-thee
ingrediënten:
3 theezakjes 12 gr. thee).
100 gram kristalsuiker, sap
van 1 citroen.
bereiding:
Vers water 3 minuten laten
doorkoken. 3 theezakjes op 1
liter water. Kokend opschen
ken. Thee 5 minuten laten
trekken. Theezakjes verwijde
ren. Sap van 1 citroen en 100
gram suiker toevoegen.
De ijsthee ijskoud uit de koel
kast serveren. Geniet ervan uit
een hoog, koel glas met een
schijfje citroen als ruitertje op
de rand feestelijk, dorst-
lessend, verfrissend.
Sinas-thee
ingrediënten:
4 theezakjes 16 gr. thee), i
100 gr. kristalsuiker, sap van
1 citroen en 2 sinaasappelen,
1 theelepel citroenrasp, 1 thee
lepel sinaasappelrasp.
bereiding:
Vers water 3 minuten laten
doorkoken. 4 theezakjes op 1
liter water. Kokend opschen
ken. Thee 5 minuten laten
trekken. Theezakjes verwijde
ren. Na afkoelen, sap en rasp
toevoegen en dan in de koelte
van de koelkast laten bezinken.
Voor het serveren de ijsgekoel-
de sinasthee zónder bezinksel
óverschenken in kan of ka
raf. Drink dan deze verkwik
kende drank uit feestelijke
gro^e glazen, waarin ijsblokjes
twinkelen.'n oprecht genoe
gen.
Lekker, vers, puntgaaf,
schoon, constante kwali
teit.
U wilt kwaliteitseieren. U
wilt dat ze vers, puntgaaf,
schoon, van constante kwa
liteit zijn. Bij 'Welgelegen'
eieren hebt u die garantie.
Het kwaliteitsmerk ah op elk
ei is uw waarborg. Maar uw
controle gaat nog verder:
op elke doos staat een da
tumstempel. U ziet direct
hoe vers uw 'Welgelegen'
eieren wel zijn.
'Welgelegen' eieren zijn
breukwerend .verpakt in
dozen van 10 stuks, in de
soorten klein, middel of
groot.
Gerijpt in het kastelenge-
bied van de Loire.
Uit Luxemburg^
fles 0.70
liter
2 mousserende wijnen voor
feestelijke avondjes. Demi
sec, dus niette droog.
nnnniau
Als de herfst, in midden september, doorzet komt er meer
en meer beweging in de wereld der herten: de bronsttijd
maakt ze onrustig en vechtlustig. Daar waar het roodwild
(of het edelhert) nog in vrijheid leeft en dat is alleen
op de Veluwe kan men, op enkele plaatsen in het najaar
het wilde burlen of brullen, grollen en schreeuwen van de
bronstige hertenstieren horen.
Wie het eens heeft ge
hoord vergeet het nooit
meer: men wordt opgeno
men in het oergebeuren
van de natuur en dat maakt
diepe indruk. De herten
maken hun liefdesmisbaar
dat ook het triomfgeroep
is van het mannetje dat zijn
tegenstanders waarschuwt
geen dommigheden te pro
beren met zijn hinden
altijd tegen het donker-
worden. Begin oktober als
de temperatuur tot nacht
vorst terugloopt en de ne
velslierten over de velden
hangen, dan uit zich de
bronstdrift het felst. Wie
het eens wil horen én
wie geduld heeft kan ge
luk hebben op de volgende
plaatsen: natuurlijk in het
Nationale Park Hoge Velu
we; verder het Nationale
Park Veluwezoom (omge
ving Posbank, Imbos, On
zalige Bossen) dan de Loe-
nermark bij Woeste Hoeve;
het Staatswildreservaat bij
Ughelen; het landgoed
Planken Wambuis tussen
Arnhem en Ede; het Speul-
der- en Sprielderbos bij
Drie en Speulde; het land
goed Staverden op de Ve
luwe; het Leuvenumse bos
daar vlak bij (langs de weg
Ermelo-Uddelermeer) en
het landgoed Weina ten
westen van Tongeren. De
bossen van het Kroondo
mein (tussen Uddel en Apel
doorn) vormen wel het
grootste revier. De open
bare wegen door en langs
genoemde gebieden, zijn de
plaatsen waar men terecht
kan. Goede punten zijn o.a.:
Hoog Soeren, Gortel en
Nierssen. Vaak hoort men
ze aan weerszijden van de
weg Hoenderlo over de Kop
van Deelen naar Schaars-
bergen; rechts is dan de
Hoge Veluwe, links het
Deelerwoud. Kies er een
koele oktoberavond voor en
luister stil toe.
Bloemkoolsoep anders
dan anders
Voor 6 mensen
hebt. u de vol
gende ingrediën
ten nodig: een
kleine bloemkool,
schoongemaakt
en verdeeld in kleine boeketjes,
een ui, een tak selderij, een
worteltje, 4 tomaten, 5 aard
appelen, 75 gram ham in
blokjes gesneden, een eetlepel
f ijn gehakte peterselie, 75 gram
boter en verder geraspte bele
gen Goudse kaas.
U begint met de tomaten te
pellen en de harde kernen te
verwijderen waarna u de to
maten in stukken snijdt. U
schilt de aardappelen en snijdt
ze in kleine blokjes, dat zelfde
doet u met de ui. U snijdt de
selderij klein evenals het wor
teltje (als u er 2 wilt nemen
dan doet u dat gerust).
In de soeppan laat u de boter
smelten en u laat de ui, de
selderij, de wortel en de aard
appelen er licht in kleuren.
Daarna voegt u er de tomaten,
de fijn gehakte peterselie bij
en de blokjes ham plus ander
halve liter water. Breng alles
aan de kook en laat op een
zacht vuurtje pruttelen tot het
gaar is. Apart kookt u de boe
ketjes bloemkool die vooral
niet zacht mogen worden.
Als de soep gaar is, voorziet
u ze van zout naar smaak, vers
gemalen peper, een vleugje
nootmuskaat en u voegt er de
uitgelekte bloemkool-boeketjes
bij.
Gloeiend opdienen met apart
een schaaltje geraspte kaas en
zo u wilt wat gebakken
broodsoldaatjes, maar noodza
kelijk is dat niet.
Ook soepstengels doen het er
goed bij en wees vooral niet te
zuinig met de kaas!
doos 18 stuks
(±215 gram)
Weer een proeve van be
kwaamheid van de Albert
Heijn bakkers. Fijn van
smaak en gezond dankzij
het tarwemeel van de volle
korrel en moutextract. Heer
lijk bij een kopje koffie of
thee. En natuurlijk... oven
vers.
verser bij
ilange)
(tarry melange)
pakje
100 gram
De thee met de aparte
krachtige smaak.
Tip: maak eens uw eigen
melange. Elk merk thee
smaakt pittiger en geuriger
door toevoeging van enkele -
schepjes Chinese thee.
f
verser bij
