Allerhande | 1968 | 1 januari 1968 | pagina 3

Trots

een

van

Nooitgedagtnooit
scheve schaats gereden

*k

zijn

Ard en Kees ie

hard
trainen

weer
aan het

JAAP EDEN: DE GROOTSTE
SPORTMAN AT,EER TIJDEN

Paniek?
Ach
kom!

SCHAATSFABRIEK BESTAAT

RUIM HONDERD JAAR

Wereldkampioen op de schaats

ht

GOED
BEKEKEN

Zucht
en hééééel

veel papier.

JANUARI 1968

ALLERHANDE

A

3

Honderd en drie jaar geleden werden in het Friese
stadje IJlst de eerste Nooitgedagt schaatsen gemaakt. Ze
kwamen recht als een kaars uit de vakkundige handen
van Jan Jarichs Nooitgedagt, die in een kleine schuur z'n
bedrijfje begon. Hij werkte hard en had flinke zonen. Het
bedrijf kon zich in de loop van een eeuw uitbreiden: tot
een belangrijke industrie. Dit is de economische kurk,
waarop het stadje nog steeds drijft. Hoeveel paren schaat
sen er in die eeuw vanuit IJlst naar alle windrichtingen
zijn gegaan kan geen van de tegenwoordige Nooitgedagts
zeggen. Wèl staat vast, dat al die schaatsen even kaars
recht waren als het eerste paar, dat in 1864 door Jan
Jarichs werd gemaakt.

Wat. de kwaliteit van hun
produkt betreft hebben de
Nooitgedagts nooit een scheve
schaats gereden. En toch is de
verleiding daartoe groter dan
men denkt. Men kan twee paar
schaatsen van verschillende
merken naast elkaar leggen en
er niet het minste verschil in
zien, terwijl het verschil in
werkelijkheid toch groot is.
Maar dat merkt men pas als
men de schaatsen een behoor
lijk poosje gebruikt heeft. Het
ene paar mag van vader op
zoon overgaan en toch zullen
de schaatsen recht blijven. Van
het andere paar zal de eerste
gebruiker al spoedig merken
dat het een beetje krom gaat
staan. En dan kan hij er niet
meer prettig op rijden.

Nooitgedagt gebruikt daarom
aileen hout. dat een flinke tijd
in speciale droogkamers heeft
gelegen. De „rechters" en de
andere vaklieden die de eigen
lijke schaats moeten maken
besteden hieraan veel zorg
Maar de mannen van de droog
kamers doen dit niet minder
aan het kostbare hout. In de
droogkamers die een heerlijke
temperatuur hebben voor ie
mand die in deze tijd van het
jaar net uit de kille buiten
lucht komt, blijft het hout on
geveer vier weken liggen. Op
de plaatsen waar het doorge
zaagd is, is het geparaffineerd
om te voorkomen dat het splijt
en als het uit de droogkamers
komt is het volkomen trek- en
krimp vrij geworden.

Grote hoeveelheden hout,
aangevoerd uit Zuid-Duitsland,
liggen in de loodsen opgesla
gen. „We kunnen hier wel zo'n
40.000 paar schaatsen van ma
ken." schat de heer A. Nooitge
dagt. Maar behalve hout moet
men ook staal hebben, véél
staai zelfs want het gebruik
van houten schaatsen loopt nog
steeds terua. terwiil dat van
2°hee' stalen schaatsen snel
'oeneemt. Zelfs in Fr'ps'ard.
waar een naar mooie houten
..door'opers"' het trots* bezit
waren van de soedr ridders.
Maar in de 'oop van de ia ren
verandert alles. De houten
schaatsen worden echter nog
gemaakt, zelfs voor de jeugd,
zoals de Friese jongensnoor. de
Brabantse kindemoor en het
..Juweeltje". En voor de oude
ren is er de Friese renschaats
met een bovenblad van beuke-
hout en met de traditionele
aanbeveling: „Gedroogd in ei
gen drooginrichtingen".

Nooitgedagt mag dan een
aan goede tradities gehecht be-
dnif ziin, men heeft tijdig on
derkend dat aan de stalen
schaats de toekomst is en daar
op is de fabricage dan ook ter
dege ingesteld. Daar komt heel
ivat vakmanschap aan te pas.
Voor de ijzers wordt zg. „blan
ke strip" gebruikt. De ijzers
worden uitgeponst. omgezet,
geslepen (licht gebogen), plat
genolijst en gelakt. Het kwali
teitsijzer wordt „gerecht". Dan
wordt de schaats in elkaar ge
zet en in vele gevallen wordt
er een schoen op geplaatst. Het
vinden van de juiste schoen is
ook weer iets, wat ervaring en
vakmanschap vraagt; zal het
goed zijn dan moet de voet één
geheel worden met de schoen
en dus ook met de schaats.

Aan het maken van
schaatsen komen tegenwoordig
natuurlijk veel meer machines
le pas dan vroeger. De 130
werknemers van de N.V. Nooit
gedagt en Zonen (die behalve
schaatsen ook gereedschappen
en speelgoed maakt) zijn niet
stuk voor stuk vaklui. „Het
werk dat we in deze fabriek
doen kan in principe ieder wel
leren", zegt de heer A. Nooitge
dagt, „maar we hebben nog
wel specialistenwerk, zoals het
„rechten" van de schaatsen."

Een bedrijf, dat voor een
groot deel gericht is op het ma
ken van schaatsen, heeft steeds
problemen met betrekking tot
de omvang van het personeel.
De laatste winters hebben wei
nig ijs gebracht en dat bete
kent dus, dat er niet veel
schaatsen zijn verkocht. De
winkels hebben nog voorraad
en bij Nooitgedagt liggen de
zolders vol. Maar als er plotse
ling een periode van strenge
vorst komt en men week in
week uit schaatstochten kan
maken, dan vliegen de
schaatsen de winkels uit en de
zolders van de sehaatsfabrie-
ken raken leeg. Sterker nog: er
ontstaat behoefte aan nieuwe
produktie. En waar vindt men
dan plotseling de extra
(enigszins vakbekwame) werk
krachten, die komen bijsprin
gen om waar te maken wat de
heer A. Nooitgedagt zegt: „Er

zijn wel dagen geweest dat we
duizend paar maakten."

Nu heeft Heerenveen onlangs
de nieuwe kunstijsbaan in ge
bruik genomen en men mag
aannemen, dat daardoor de
vraag naar schaatsen stijgt.

Nooitgedagt moet het hebben
van de duizenden die in een
echte winter ver over de be
vroren vlakten uitzwermen:
een schaatsgenot, dat ver bo
ven het rijden op de
kunstijsbaan staat. Het ver
vaardigen van schaatsen voor
hardrijders („de één wil dikke
ijzers, de ander dunne; de één
gebogen geslepen, de ander
recht") is maar een bijkomstig
heid. Nooitgedagt werkt vooral
voor de Friezen en andere
schaatsliefhebbers die een de
gelijke schaats prefereren; zo
eentje, die desnoods van vader
op zoon kan overgaan en nooit
krom trekt. Toch zit er wel
kampioensbloed „in de fami
lie". De jeugdkampioen Ronald
Nooitgedagt draagt de naam
van een befaamd Fries
geslacht, waaruit de eenvoudi
ge timmerman Jan Jarichs,
stichter van een belangrijk be
drijf. voortkwam. „Hij rijdt
zelfs op Nooitgedagt

Op deze foto enkele soor
ten schaatsen. Onder de
benen schaats, rechts de
oude Friese schaats met
de krul, links de moderne
Friese schaats en boven de
bekende Noor met schoen.

schaatsen", zegt de heer A.
Nooitgedagt. „Nee. directe fa
milie is hij niet; zijn over
grootvader en de stichter van
ons bedrijf waren neven."

Het Nooitgodagt-bedrijf ligt
in het hart van het stadje IJlst,
dat dit jaar (1968) zijn zeven
honderdjarig bestaan feestelijk
gaat vieren. De fabriek bestaat
uit een oud en een nieuw ge
deelte: een bewijs van het feit,
dat oude tradities hun waarde
houden, maar de aansluiting
aan de nieuwe tijd in dit histo
rische stadje niet wordt gemist.

Ondanks het feit dat veel
machinaal gaat. blijft het
maken van schaatsen nog
altijd vakwerk.

Hete bliksem

Op dezelfde ma
nier als hutspot
maakt men de
r^\ „hete bliksem", de
stamppot van zoe-
te en zure appelen
en aardappelen en ook hier
past varkensvlees wonder
wel bij.

Natuurlijk kunt u stamp
potten maken van verse an-
d ij vie 'rauw of gekookt), van
alle koolsoorten: savooie,
groene, rode- en spitskool,
evenals van spruitjes. En dat
zuurkoo' zich ook voor een
stamppot bijzonder goed leent
vee' iedereen.

Zet dus bij het koude weer
uw huisgenoten rustig winter-
kost voor, maar zorg voor de
nodige afwisseling en gebruik
ook af en toe verse raapstelen,
spinazie of een andere rauwe
groente. Daar blijft men ge
zond bij! En... laat bij de
heerlijke stamppotten uw
ogen niet groter zijn dan uw
maag!

MET KAMPIOENSCHAPPEN VOOR DE BOEG

Het gaat knetteren op het
ijs van Europa, daar twijfelt
geen mens aan. Van Oslo via
Grenoble tot in Göteborg zul
len de schaatsijzers de korte,
droge krassen te horen geven
en tienduizenden langs de ba
nen en miljoenen in hun ka
mers zullen kijken wat daar
gebeurt en ze zullen hopen op
overwinningen van twee Ne
derlandse mannen: Kees Ver
kerk en Ard Schenk.

Kees. de kasteleinszoon uit
Puttershoek, is een feestneus.
Dat is gewoon waar, hij geeft
het zelf toe en het is ten slotte
zijn goed recht. Nauwelijks
was hij wereldkampioen of
toevallig zwierven we sa
men een week dwars door Ja
pan.

Goed, goed, de grote Anton
Geesink was er ook bij en die
werd natuurlijk overal als een
half-god bejubeld, maar al na
een paar dagen hadden de Ja
panners in de gaten wie die
klefne figuur met die kuif te
genstribbelende haren was:
ook een wereldkampioen en
dan eeu schaatser.

„Of de belangrijke kam
pioen Verkerk de nietswaardi
ge eigenaar van deze zaak de
grote eer wilde aandoen aan
een van zijn nutteloze tafels
nlaats te nemen." Zeker. Kees
wel.

Gewend aan
applaus

Kees Verkerk houdt van
plezier. Midden in de nacht
kroop hij in Tokio achter een
piano en speelde; Kees speel
de goed en de bijval bleef niet
uit.

Daar is Kees Verkerk aan
gewend, aan bijval, aan ap
plaus en hij kan eigenlijk niet
meer zonder.

Deze zomer heeft hij volop

Schaatstrainer
Wim de Graaff

door
P. W. HUSSEL

gereisd. Hier een tentoonstel
ling openen, daar een feest
opluisteren. Kees was druk in
de weer. Is dat dan niet fu
nest voor een man die dade
lijk tijdens de Olympische
Spelen in februari in Greno
ble grote prestaties moet gaan
leveren en die eind januari in
Oslo mee moet doen aan de
Europese kampioenschappen?
De vraag is gesteld aan de
trainer-coach van de Neder
landse kernploeg schaatsen:
Wim de Graaff.*

.l«n het werk

„Ja", zegt hij onomwonden.
„Kees is achterop geraakt
door al dat reizen en al die
tentoonstellingen. Als je dat
doet dan kleven daar grote
risico's aan en ik heb hem dat
ook gezegd. Maar Kees ant
woordde: „Ik kan gewoon niet
leven zonder die dingen en
daarom doe ik ze." Kees is erg
actief geweest als ambassa
deur van onze schaatssport en
daarbij hielp hij van de zomer
zijn vader nog in het café. Hij
zal het in het begin van het
seizoen ook beslist niet ge
makkelijk krijgen, maar Kees
heeft ernstige plannen.

Kees Verkerk nu 24 jaar
heeft laten zien dat het nu
ineens afgelopen is met het
opluisteren van feestjes. Hij
liet dat overduidelijk zien
door begin december op die
zelfde Jaap Edenbaan even
pijlsnel de vijfhonderd meter
te winnen, voor Peter Nottet
en Ard Schenk.

„De sterkste"

En hoe is het .met die ande
re pijl op dé Nederlandse
boog, de 1.92 meter lange
blonde man uit Anna Paulow-
na, die nu 23 jaar is en luister
p.aar de naam Ard Schenk?

Nog geen jaar geleden was
het Kudravtsjef. de trainer
van de Russische schaats
ploeg, die zei: Schenk is
voor mij één van de beste
rijders die Europa heeft. Mis
schien zelfs wel de sterkste.
Alles is bij hem uitstekend:
zijn lichaamsbouw, zijn tech
niek en zijn mentale instel
ling. Ik acht hem de gevaar
lijkste concurrent van mijn
eigen mensen."

Nergens kan Schenk zich

laten zien of een legioen van
(vooral jonge) meisjes sluit
hem in en weet van geen wij
ken voordat Ard tientallen
handtekeningen heeft uitge
deeld. Schenk zelf: „Al die be
langstelling is heus niet zo
hinderlijk als het lijkt, ik
vind het wel leuk en ik voel
me fijn."

Goed te eoorsehijn

Conditie is steeds weer de
rode draad die door alle tak
ken van sport loopt om de
successen te kunnen continue-

Er bestaat natuurlijk geen „grootste sportman aller tijden"; niet
alleen blijken de prestaties steeds indrukwekkender te worden,
maar ook veranderen de omstandigheden met de dag. Met andere
woorden: Wat voorheen niet mogelijk was, is het nu wel. Dat
betekent dat men rekening moet houden met allerlei omstandig
heden als men tot het „uitroepen" van de grootste sportman aller
tijden zou overgaan. Maar de legende stoort zieh niet aan zulke
overwegingen. En die legende heeft van Jaap Eden de grootste
Nederlandse sportman aller tijden gemaakt.

Hij werd op 19 oktober 1873
in Groningen geboren, maar
verhuisde al spoedig naar
Velserend, waar zijn grootva
der een hotel beheerde. Zonder
vader en moeder, die kort na
zijn geboorte waren overleden,
groeide hij op en speelde veel
in de duinen rondom het hotel.
Hij bleek een uitstekend hard
loper te zijn; hij kon klimmen
en springen als de beste en als
er ijs op de vaarten lag, was
hij op de schaats sneller dan
alle anderen. Haarlem (waar
hij uiteraard veel kwam) was
in die dagen een waar sport
centrum en dit kan men zien
als belangrijke stimulans voor
de jongen, wiens sportaanleg
bij de leidende figuren al gauw
in het oog viel. Op zijn vijf
tiende zeiden de sportleiders
Mulier en Houtman al tegen
elkaar dat het leek of de jon
gen zonder moeite over het ijs
vloog.

Zijn eerste wedstrijd reed
hij, toen hij 15 jaar oud was,
tegen een lange, veel oudere
man uit Abcoude; de afstand
was de Engelse mijl plm1600
m). De man begon met grote
snelheid en jonge Jaap die nog
geen enkele routine had, achtte
het maar het beste hem vlak
op de hielen te blijven. Toen

de man echter, tegen het eind.
adem te kort bleek te komen,
kon Jaap hem gemakkelijk
voorbijschieten en zo won hij
de rit in een mooie tijd (voor
die dagen): 3 min 20.4 seconde.

In de lange strenge winter
van 1890-'91 toen er veel kon
worden geschaatst, boekte hij
al zulke successen dat de
Schaatsen rij dersbond hem uit
nodigde (hij was amper 17)
mee te doen aan het wereld
kampioenschap in Amsterdam.

WERELDKAMPIOEN

Toen hij 19 en inmiddels Ne
derlands kampioen alsmede
wereldrecordhouder op de 1500
meter (2 min 35 sec) was. deed
hij opnieuw mee aan de we
reldkampioenschappen die, op
13 en 14 januari, in Amsterdam
werden gehouden. Het dooide
flink en er viel natte sneeuw.
Eerst reed men in die tijd de
1500 meter, waarbij de rijders
in series van twee werden in
gedeeld. De vier beste rijders
moesten dan, twee aan twee,
nog eens dg eindstrijd rijden.
Zo deed men ook bij de 500
meter die, met de 10 kilometer,
op de tweede dag werd gere
den. De ene Nederlander na da

andere verloor. Tenslotte ble
ven als favorieten over de
Noor Frederiksen en Jaap
Eden. Jaap won in 2 min 48.2
sec; hij had een grote
voorsprong op de ander. Na
zijn overwinningen op de 5000
en 1500 meter, moest hij nog de
500 en 10.000 meter winnen om
zich wereldkampioen te kun
nen noemen. In de nacht begon
het opnieuw te sneeuwen, na
dat het de eerste dag zelfs ge
regend had en pas om half elf
die zaterdag had-men de banen
weer schoon. Het ging nu om
de 500 meter. Eden onderschat
te zijn tegenstander en verloor
Hij kon zich nog rehabiliteren;
hij deed dit op grootse wijze;
vijf meter eerder ging hij de
eindstreep over. Hij was we
reldkampioen, toen hij ook de
10 kilometer nog reed. Er werd
feest gevierd! En er ging een
telegram naar de Koningin-Re
gentes Emma met de volgende
inhoud:

Namens den Nederlandschen
Schaatsenrijdersbon d heb ik
de eer Uwe Majesteit kennis
te geven, dat het Meesterschap
der Wereld op de banen der
Amsterdamsche IJsclub door
Jaap Eden uit Haarlem op
schitterende wijze gewonnen
is."

Het Hof zond een felicitatie
terug.

WIELRENNEN

In de zomer hierna legde de
jongeman zich toe op wielren
nen; hij had vrijwel meteen
succes. M43T iatuwan verging

de tijd: hij was nu 20 jaar oud j
en had geen vak geleerd. Hij i
had al te veel roem geoogst om j
nu nog terug te keren tot een j
rustiger bestaan dan dat van
kampioenen. Hij schaatste op
nieuw; hij verloor echter, on-
danks geweldige successen, zijn j
wereldtitel maar slaagde erin
de 5000 meter zo snel te rijden j
dat zijn record van 8 min 37.6
seconde pas in 1914 werd ver- 1
beterd (8 min 36.6 sec), 's Zo
mers fietsend, kwam hij 's win
ters terug op de schaatsbanen.
In 1895 ging hij voor de we
reldkampioenschappen naar
Hamar; hij verloor de 500 me
ter, won echter de 5000 meter
heel gemakkelijk en dat was
ook het geval met de 1500 me
ter. Het indrukwekkendst ech
ter was het succes dat hij
daarna behaalde. Hij slaagde
erin het eigen record over de
10.000 meter, dat op 19 min
12.4 sec stond, in eenmaal
terug te brengen tot 17 min 56
seconden! Dat kon in die dagen j
nog toen men de mogelijkhe
den van de sport nog niet zo
goed kende als nu. nu fracties
van seconden doorslaggevend
zijn. Ook dit bezorgde hem de
naam van een van de grootste
schaatsenrijders aller tijden en
niet alleen in ons land. Hij be
hield dit record vijf jaar lang.
Toen werd het verbeterd door
de Noor Ostlund.

STERKE BENEN j

Jaap Eden werd een ware
volksheld; de verering die hij
ondervond, ging alle perken te
buiten. Hij woonde toen in
Arnhem, waar men hem een
baantje aan een rijwielzaak

Ard Schenk

Kees Verkerk

ren. Hoe zit dat met die con
ditie van onze schaatsers op
dit moment?

Trainer Wim de Graaff: „Ik
ben tevreden, ik kan niet an
ders zeggen. Aan prognoses
waag ik me uiteraard niet,
maar er wordt hard gewerkt.
We moeten goed te voorschijn
komen. Dat verwacht niet al
leen het publiek, maar dat
willen de jongens zelf ook."

Goed te voorschijn komen:
na Oslo en Deventer weer
naar Hamar voor interna
tionale wedstrijden, ver
volgens eind januari weer
Oslo, dan half februari Greno-
ble met de Olympische Win
terspelen en eind februari de
wereldkampioenschappen
Göteborg.

Stiekem....

Voor al die evenementen is
uiteraard ook Ard Schenk
hard aan het trainen gegaan.
De lange schaatser heeft zich
intussen ook op de studie ge-
worpen: heilgymnastiek ei
massage. Dé grote vraag voor
de Nederlanders is: Wat doen
de anderen?

De Noren, zo weten ze, ma
ken intussen ook veel gebruik
van kunstijs om te trainen en
de Zweden hebben nu voor
het eerst een geleide training.

Lau nonen in Finland staat
nog altijd op een eenzame
maar zeer hoge top en de
Westduitsers hebben zich voor
dit seizoen bijzonder intensief
voorbereid. Het allergrootste
vraagteken is en blijft de Rus
sen. Niemand weet iets van
hun training, maar dat er een
omwenteling heeft plaatsge
had in de Russische schaats
sport. daar is trainer Wim de
Graaff van overtuigd.

„Heija Keesie en Heija Ard"
het zal uit ontelbare kelen
klinken.

Stiekem ziet Nederland deze
twee alweer op ereschavotten
staan, mét kransen om de
hals.

had bezorgd. Het zijn sterke 1
benen die weelde kunnen dra
gen. Jaap Eden kon het in ie
der geval niet. Hij was
oersterk. Maar ook hem kon- i
den drank en roken kwaad j
doen. Dat zou blijken. Zijn
naam was volksbezit; men
noemde nieuwe produkten naar
hem en de „Onze Jaap'' sigaren
die de kampioen zelf ook gretig j
rookte, was slechts een van die j
produkten.

SNELLE NEERGANG

Na zijn successen in Hamar
volgde nog een ongekend sue- i
ces vol wielerseizoen. Zo groot
waren zijn successen dat hij
ten slotte het aanbod be
roepsrenner te worden aan
vaardde; hij tekende bij de
Humber - Dunlop-combinatie
voor het, voor die tijd, grote
bedrag van ƒ5000 per jaar. En
dat dan vermeerderd met de
opbrengsten van de races, zoals
de prijzen. Eerst echter wilde j
hij nog meedoen, in St. Pe
tersburg. aan de wereldkampi- j
oenschappen schaatsen. Hij
versloeg, op 7 en 8 februari j
1896 toen hij 23 jaar oud was.
vier Russen en twee Finnen;
Noren deden niet mee. Hij won
alles met telkens een grote
voorsprong. Men juichte de

Waarom paniek? Zo'n lege
rol maakt ons niet bang
meer vandaag de dag. We
pakken gewoon een nieuwe.
Uit het vierrolpak. dat Edet
zojuist heelt uitgebracht.
Heel slim natuurlijk, zo'n
voorraadje.

Zachtheid

uit Zweden

1600

Dit. is dan dat Edet-altijd-
papier-in-huis-pak. Inhoud
vier rollen, oftewel 1600
zachte, luxueuze, comforta
bele, hygiënische Edet velle
tjes, en dat is heel wat meer
dan in bijna alle andere vier-
rolpakken. Een rustig idee,
nietwaar? En nog voordelig
ook. Alles bij elkaar kost het
maar f 1.75. In groen of geel
of rose.

Als U een rustig gebruiker
bent en vier rollen ineens te
veel van het goede vindt, ligt
de Edet King Size wellicht
wat beter voor li. Vijfhon
derd vel voor 55 cent.

Edet

jonge man opnieuw toe; het I
kwam hem niet ten goede...

Dit waren de laatste
schaatswedstrijden waaraan hij
deelnam. Voortaan zou hij al
leen fietsen. Als professional
zette hij zijn sportloopbaan
voort Hij vertrok naar Parijs.
En daar wonend, ging htj er
ook ten onder. Hij verwaar
loosde zijn training, kreeg ver
keerde vrienden en hij sprong
zo uitzinnig om met -zijn enor
me voorraad innerlijke kracht
en zijn gezondheid, dat hij in
enkele jaren over zijn hoogte
punt heen raakte. Hij was nog
geen dertig, toen hij aan het
eind van zijn sportlatijn was.
Hij verzonk in de vergetelheid
en stierf op 3 februari 1925 op
de leeftijd van 51 jaar

In onze tijd. met zijn veel
grotere psyehologsiche erva
ring. kan men soms de ook nu
telkens weer opstaande „kam
pioensfiguren" van dit soort,
nog remmen en verder helpen

Maar meestal lukt dat niet en
dan ziet men een snelle afgang
op lichamelijk terrein en zeker
op moreel gebied. In die zin
moet Jaap Eden de sportman
van vandaag ook een voorbeeld
zijn: hij volge hem op dat punt
niet na!