H
Kerstviering het mooiste op het platteland I
■I
L/Vb
mm
Sprekende
cijfers
Zij viert de Kerstnacht eenzaam in een stal
ZIJ WERKEN
MET DE
KERST
liiggfiiiiiEiii
Nergens klinken de kerstklokken zo ijl en
pril als in een Kerstnacht in de velden
VERLANGEN NAAR RUST EN ROMANTIEK
herderin
V.
KOOS VOS
- Nederlands enige
,-Jk houd van
dieren
12
pagina's
over
Kerstfeest
en
platteland
jlbert Heijn N.V. - Zaandam
Aller
SAH001000095
Allerhande december 1963
Recepten
voor
heerlijk
eten
HOFLEVERANCIER
DECEMBER 1963
8e jaargang no. 12 (95)
E MOLEN STAAT er nog. En
„Het Huis", dat al eeuwenlang,
van vader op zoon, bewoond
wordt door hetzelfde geslacht,
in de winter rijzen de verkleurde daken
van de boerderijen uit boven de eindeloze
vlakke velden, waarboven .grauw en grijs
de hemel hangt. In de zomer gaan ze schuil
achter de zwaarbebladerde eiken. En aan
ie rand van het dorp staat de kerk met
toren, die, vanaf de weg, kilometers
|er zichtbaar is.
Eeuwen vergleden, seizoen na seizoen,
decennium na decennium. Op het eerste
>ezicht mag er weinig veranderd lijken.
In toch, zeggen de dorpelingen: het dorp
het dorp niet meer.
DE TREK NAAR DE GROTE STAD
ïUANT NAAST wat er stond kwamen nieuwe
vestigingen. Een fabriekje, moderne wonin
gen, een scholencomplex. En nieuwe mensen.
Want er is een merkwaardig komen en gaan op
iet Nederlandse platteland.
Aan de ene kant is er de, lijkt het wel, onaf-
[ienbare stroom van dorpelingen, die hun werk
het dorp in de steek lie-
hun hoeve of woning,
raar al tal van jaren voor
ouders woonden, achter
zich toesloten en een nieuw
bestaan in de grote stad
zochten.
Sociologen spreken van
.urbanisatie" en schrijven
lange rapporten over de ve
le aspecten van de proble
matiek ervan. Want het
brengt vragen met zich mee, moet ook wel vra
gen meebrengen, als dorpelingen, opgegroeid on
der de wijde hemel van het Hollandse polder- of
Limburgse heuvelland, plotseling, radicaal, gaan
omschakelen en in plaats van hun vrije woning
in de bossen of op de klei, de beperkte ruimte
van de grote-stadsflat betrekken.
,HET DORP IS HET DORP NIET MEER
PN AAN DE ANDERE KANT is er de stroom
van nieuwkomers. Zeker, zij komen niet
altijd in dezelfde grote aantallen. Maar of het er
weinig of veel zijn, de nieuwelingen uit het
westen, de stadsmensen en de rustzoekenden,
hoe dan ook, het Nederlandse platteland wordt
hoe langer hoe meer ontsloten. En ook dat
brengt problemen met zich mee. Aanpassings
problemen, vragen rond de verhouding tussen de
oude, in het dorp geboren en getogen bewoners,
en de „vreemdelingen". Verschillen in leefwijze
en wooncultuur, in vrijetijdsbesteding en levens-
latroon. Soms botst het wel eens, vaak zijn er
deine wrijfpunten. En dat doet dan, waar ook in
Nederland, dorpsbewoners van de oude stempel
verzuchten: Het dorp is het dorp niet meer.
Een klacht, die meer dan ooit klinkt in deze
tijd van het jaar. Want in de decembermaand,
de dagen kort en de nachten traag zijn, als
somber de hemel izich spant over brink of dorps
plein of markt of bolwerk, komt, haast onweer
staanbaar, de neiging op tot terugzien. Iets van
de naargeestigheid van het weer hecht zich vast
in de huizen en hoeven.
JTAN HET ANDERS, of juist in de laatste
dagen van het jaar is er de verleiding naar
wat was te kijken, het jaar dat verstreek, de
goede oude tijd die eenmaal was.
Als de sneeuw dwarrelt rondom de torenspits
of de ijswind giert door de kale bomen op het
kerkplein, dwalen als vanzelf de herinneringen
terug van de dorpelingen, die zelf eenmaal in de
sneeuw speelden, als kind, in de tijd van kerst
en oud-en-nieuw.
En in de grote stad is het al niet anders. Ook
daar zien ex-plattelanders, nu stedelingen, om
en bij kerstboom en neonlicht van de binnen
stadtheaters vragen mensen, wier wieg eenmaal
in de verre polders stond: Hoe zou het ginds zijn?
T/ANDAAR OOK DE TREK, van velen, juist in
deze laatste dagen van het jaar, naar de
dorpen en gehuchten. Kleine hotelletjes en
pensions zijn er overvol, dorpsbewoners krijgen
talloze logees „uit stad" over. Want nergens
schijnt Kerst zo romantisch als op het platteland
en nergens klinken de kerstklokken zo ijl en pril
als op een kerstnacht in de velden.
Maar onmiskenbaar verandert het platteland
en ai zal hij het Zelf misschien niet altijd
even graag toegeven, de
plattelander verandert mee.
Moderne communicatiemid
delen verlosten het platte
land uit zijn isolement. Tech
nische vindingen van van
daag doen hoe langer hoe
meer hun intree in de dor
pen. Nieuwe vestigingen
brengen nieuwe welvaart.
Nieuwe bewoners brengen
jong bloed in dorpen, die
wel erg oud, maar ook wel erg zwak werden.
Nieuwe activiteiten blijken mogelijk, op allerlei
gebied.
Doch dat zijn zaken, die allemaal veel meer bij
januari behoren. Bij een nieuw jaar, waarin het
leven nieuwe eisen stelt. Waarin vooral de
plattelandsbewoner gaat uitzien naar nieuw
leven in de natuur, naar uitbottende groei op
zijn akkers en velden.
T~ïECEMBER IS ANDERS. Het is de tijd van de
romantiek, maar vaak niet zonder een vleugje
melancholie. Maar ook al klinkt dan meer dan
ooit op het platteland de verzuchting „het dorp
is het dorp niet meer", ergens weten èn dorpeling
èn stadsmensdat nergens Kerst zo echt Kerst
kan zijn als op het Nederlandse platteland
JTR WONEN IN NEDERLAND, ieder
een weet dat, sinds de officiële mijl
paal werd bereikt, meer dan twaalf mil
joen mensen, verdeeld over elf provin
cies. In totaal woonden er op 1 januari
1962 1.360.465 in gemeenten met minder
dan 5000 inwoners. In dat jaar vertrokken
uit deze gemeenten 60.097 mensen, er
vestigden er zich hier 59.713. Dat wat de
binnenlandse migratie betreft.
Wat de buitenlandse mutaties aangaat
kwamen 37.145 mensen zich uit het bui
tenland hier vestigen en verhuisden er
2522 plattelanders naar over de grens.
Nederland, dat veertien gemeenten
met meer dan 100.000 inwoners telt, had
op 1 januari 1963 nog twaalf gemeenten
(van de in totaal 980) met minder dan
500 ingezetenen. Zeeland staat aan de top
met zes. Er zijn in ons land 65 gemeenten
met niet meer dan 1000 inwoners, waar
van 24 in Zuidholland. Plaatsen met ten
hoogste 5000 inwoners telt men vooral in
Noordbrabant, 47 van de 308 in totaal.
Gemeenten met hooguit 10.000 inwo
ners zijn er 218, ook hiervan heeft Noord-
Brabant (44) de meeste. En wat de „reu
zen" onder de steden betreft, vier steden
hebben meer dan 200.000 inwoners.
Enkele gemeenten in beeld: Aagteker-
ke (Zeeland) telt 734 inwoners, maar
Avereest 11.763. Beets (Noordholland)
492 en Bemelen Limburg363. Blanken
ham (Overijssel) 504, Driewegen Zee
land)i 538 en Ellewoutsdijk ook in Zee
land 401. Het bekende Geertruidenberg in
Brabant heeft slechts 4776 inwoners maar
het Gelderse Heerde 13762. Loenersloot
(Utrecht) 771, Usquert (Groningen) 1641,
Waterlandkerkje (Zeeland) 492, Wym-
britseradeel 11.161 en Zuiddorpe (Zee
land) ten slotte 784. Dit alles per 1 ja
nuari 1963.
iiiimimimiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiii
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll III Mill Mil III IIIIIHIIÜIIIIIIIIIIIIillllillllllllllllllllllllllllllllllllllll llllllllllll IIIIIIIIIIIIIIIII1IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII1IIIIHIIIINHIIÜHI
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiimmiuiiiii
KOOS VOS, Nederlands enige herderin (36) viert de Kerstnacht tussen haar
schapen en geiten. Dat ben ik zo gewend, zegt ze, terwijl ze zich klaar
maakt voor haar dagelijkse tocht met de kudde, urenlang zwerven over de hei
rondom radiozender Kootwijk in het Noordveluwse landschap.
Ik nodig mijn huisgenote uit,
vertelt ze. en wat goede kennis
sen. We zoeken een plaatsje in
de stal, waar we platen draaien,
de oude kerstliederen van vroe
ger. En als het heel in de ver
te twaalf slaat, sta ik op om
mijn dieren te voederen. Zo
doe ik dat iedere kerstnacht.
Het is een gewoonte geworden.
Op de ruwe Veluwse hei leeft
deze jonge vrouw; eenzaam
zwerft ze over de verlaten vel
den, alleen met haar dieren. Va
kantiegangers zijn er nu niet
meer. Koos Vos is daar eerlijk
gezegd niet verdrietig om. Soms
wijzen ze haar na. Ik heb daar
veel last van. zegt ze, de hond
wordt afgeleid en de schapen en
geiten worden onrustig.
Koos Vos loopt op klompen. Ze
draagt een lange broek en een
.manchesterjasje. Maar, vertelt ze
die kleding is nu eenmaal nood
zakelijk voor dit werk.
In de mistige dagen vóór het jaareinde trekt Koos Vos er met haar kudde op uit.
Pag.
1 Kerstviering
Zeeuwse ponten
ren spreken
Kerstnacht in een
stal
moeten varen
Midwinterblazen
Pag.
2 De klokkenluider
Pag.
5 Toen rolden mijn en
Pag. 9
De vader van
van Sloterdijk
gelen over de straat
Kevertje Plop
Kwade tijd voor
Arreslede-romantiek
Maar de bus rijdt.
jachtopzieners
Pag.
6 Feest-Tafelen
Pag. 10
Advertentiën
Pag.
3 Kerstrecepten
Pag.
7 Wijnen bij feestelijk
Pag. 11
Kerstkaarten
Fondueset voor
ge-
eten
Amerikaanse „eet-
zellig eten
Pag.
8 Als het Kerstmis
stijl"
Pag-
4 Haas in roomsau
wordt, gaan de die-
Pag. 12
Feest-Tafelen.
STILTE
Haar werk: het hoeden van zo'n
vijftig schapen en geiten. Het is
soms moeilijk de dieren bij el
kaar te houden, vertelt Koos Vos,
terwijl ze de kudde naar de heide
drijft. Hier is ze dag in dag uit
te vinden, 's zomers en 's winters,
weer of geen weer. Want de die
ren moeten eten.
Mijn huisgenote en ik zijn de
enige vaste bewoners van Hoog-*
Buurlo, zegt de hoedster-eigena
resse van deze kudde. Samen vor
men we een heel „dorp". Een
dorp van rust en verlatenheid.
Maar Koos Vos zegt: Hier is het
heel goed wonen. Ik houd van
die stilte.
Hoe kwam een jonge vrouw er
toe herderin te worden?
Och, zegt ze, ik heb altijd al
een grote liefde voor dieren ge
had. Mijn vader was ambtenaar
maar mijn voorouders zaten in
het boerenvak. En als kind was
ik zelf ook meestal op de boer
derij. Ik ben secretaresse ge
weest en ik heb nog ander werk
gedaan ook. Maar daarna ben ik
voor mezelf begonnen.
Ze stichtte een klein boerenge-
doetje. Hard werken, zwoegen om
Koos Vos met haar huisgenote in de stal waar
en waar dit kerstlammetje werd geboren.
Kerstmis viert
twee hectare grond lonend te
krijgen. Totdat het niet langer
meer ging en ze in 1959 begon
als herderin. Met 'beide handen
greep ze haar nieuwe kans aan.
Putten bleek mogelijkheden te
bieden, op dit rustige Veluwe-
dorp ging ze werken als herderin
van haar kleine kudde. Kort daar
na kon ze naar Hoog-Buurlo ver
huizen. Dat werd haar mogelijk
gemaakt door Staatsbosbeheer.
Daar zag men namelijk met
zorg dat de heidevelden rondom
zender Kootwijk in steeds ongun
stiger' conditie kwamen te verke
ren. En graag gaf men dan ook
aan de jonge herderin uit Putten
gelegenheid hier haar kudde te
laten grazen. Sinds 1960 doet ze
dat nu en, zegt Koos Vos, ik doe
dit werk met heel mijn hart. Het
is zwaar werk, dat wel. en het
kost moeite er een lonend bedrijf
van te maken. Het grootste pro
bleem is de vervanging. Een enke
le keer geef ik mijn kudde wel
eens even aan een collega, maal
ais regel moet ik er zijn. Dat
betekent werken ook als anderen
met vakantie gaan....
Soms helpt haar huisgenote
haar wel eens. Maar Koos Vos
staat doorgaans helemaal alleen
voor haar kudde, die in de zo
mermaanden meer dan 100 dieren
sterk is.
6 KM PER DAG
Vooral de wintermaanden zijn
zwaar. We moeten binnen blijven
als er de hele dag rijp ligt of
als het zo gesneeuwd heeft, dat
zelfs de hoogste heipluggen onder
de sneeuw bedolven zijn.
Natuurlijk maken we bij stren
ge vorst kortere tochten, vertelt
ze, maar gemiddeld zwerf ik toch
wel zo'n kilometer of zes per dag.
Vermaak?
Ik ben niet mensenschuw,
zegt Koos Vos, maar ik zoek
mijn ontspanning bij voorkeur
toch niet in de massa.
Soms speelt ze piano of luistert
ze naar de radio. Met haar huis
genote zit ze rondom het open
haardvuur en luistert naar de
stilte van het kille decemberbos.
Alle dagen lijken eender, 's mor
gens vrij vroeg op en dan met
de kudde erop uit. Ook op zon
dagen, ook op Kerstmis.
Koos Vos: Toegegeven, het is
een hard bestaan. Maar ik houd
van mijn dieren. Straks met
Kerstmis worden de lammetjes
geboren. Ik heb al een paar jon
ge dieren in de stal-
Als 'bijverdienste houdt Neder
lands enige herderin ook wat kip
pen en bijen. Een ezeltje doet het
zware werk.
Koos Vos wil beslist geen VVV-
herderin zijn.
Ik wil echt schapen weiden,
zegt ze, dit is geen propaganda-
zaakje. Vandaar dat ze de toe
risten maar liever wat op een af
stand houdt. Ze heeft nu eenmaal
een zwak voor stilte.
Die vindt ze, op de Veluwse hei.
ook in de kerstnacht, als ze, sa
men met slechts enkele goede 'be
kenden, in een stal haar Kerstmis
begint.
TUIST als op kerstmorgen
J de theekopjes gevuld zijn,
rinkelt de telefoon. Laat
maar, zegt de dorpsdokter niet
een snel gebaar naar zijn
vrouw. Even later is hij weer
in de kamer terug. Hij drinkt
zijn theekopje met drie, vier
slokken leeg en kust zijn vrouw.
Zij vraagt niet veel. Vrouw
van een dokter zijn, vooral van
een plattelandsarts betekent
weinig vragen stellen en veel
begrijpen. Ook als de telefoon
rinkelt juist als men aan het
kerstontbijt zit.
Zo kan het gaan. op Kerstmis,
in een doktersgezin, Maar niet
alleen de artsen kunnen, juist op
deze hoogtijdagen voor het fami
lieleven. „slachtoffer" worden van
hun beroep. Er zijn veel meer
mensen die dan moeten werken,
soms ook juist om het anderen op
deze dagen extra gezellig te ma
ken.
Daar is b.v. het grote aantal
mensen, dat werkzaam is in de
vervoerssector. Dat zij werken
ligt voor de hand. Maar wie
denkt er aan de mannen en vrou
wen in uniform, bij politie, brand
weer, leger, vloot en luchtmacht,
die „paraat" moeten zijn. de
mannen van de koopvaardij en
de vliegers, die in de stille kerst
nacht op grote hoogte hun kist
naar het andere einde van de we
reld koersen?
En wie denkt er aan de jour
nalist, die er bij branden of bij
zondere gebeurtenissen op uit
moet. aan de radio- en tv.-maft,
die de luisteraars en kijkers thuis
een indruk moet geven van de
kerstviering van anderen, maar
daardoor zelf op pad is. Aan de
dienaren en dienaressen van Lu-
cullus, die voor de smakelijke
kerstgerechten in het feestelijk
versierde restaurant zorgen.
De mensen die in de energiebe
drijven werken - water - gas -
licht - maken top-uren door. En
in de ziekenhuizen gaat de stille
arbeid van artsen en verpleeg
sters ten dienste van de zieke
medemens ook door.
Mensen, aan wie niemand
denkt, werken ook op Kerstmis,
sportjournalisten en muziekre
censenten, particuliere-detecti-
ves en metereologen, seinhuis
wachter en apothekers en radio
technici, PTT-ers en telefoonin-
formatrices, geestelijken en hoog-
ovenpersoneel, sluiswachters èn,
en ja natuurlijk ook de huis
vrouw
