HM
„BARBARA HEEFT
BLAUWE OGEN"
J
j
LETTERS
3 vo°R 1L-
Albert Heijn
GERDA RIJDT MET
TWINTIG TON STAAL
De snelheid waar het om gaat
30.000 KM PER UUR en meer
1
GOED
BEKEKEN
\VA
interklaas komt al
om de hoek kijken!
liUIi
Filmstrip-proj ectoi
met films
Waar is
de
chauffeur,
vroegen
ze
Dikke 100 grams letters 67
Kom ook naar
Champignons met macaroni
DE GESCHIEDENIS VAN DE RUIMTE
Premie-van-de-Maand Club
SERENADE
Albert Heijn
door
P. W. RUSSEL
Albert Heijn fijne Delicata chocolade
50 GRAM LETTER
TOEKOMSTSNELHEDEN
OM VAN TE DUIZELEN
RUIMTEVAART-AGENDA
2
ALLERHANDE
NOVEMBER 1963
De nieuwe PMC-premie, het boekwerk De geschiedenis van de Ruimte, geeft op populaire wijze
inzicht in het mysterie van het heelal, het planeten- en sterrenstelsel en nog veel meer interes
sante bijzonderheden.
(Vervolg van pag. 1)
Een leven dat nu, bij het af
tellen, het verschrikkelijke terug-
waarts aftellen 6, 5, 4, en zo voort
tot 0 zo gemakkelijk als dat
van een mug, van een lucifers
vlammetje, gedoofd kan worden.
Het Is 9.07. Gagarin dreunt de
ene zin op „Helena zal morgen
twee jaar worden". En nog eens.
En nog eens. Dan hoort hij, in
de volkomen eenzaamheid van
zijn cabine, dof brommen. De ra
ket begint te trillen. „Helena zal
morgen twee jaar worden". „He
lena zal morgen twee jaar wor
den".
Dan begint zich de verschrikke
lijke druk te manifesteren. De on
draaglijke druk, steeds groter,
steeds groter. „Helena zal morgen
twee jaar worden". Zal de astro-1
naht zijn bewustzijn verliezen? Dat
is de grote wetenschappelijke
vraag!
Niet of hij het lang niet prettig
heeft, maar of hij bij bewustzijn
Gewichtloos
Hij ziet de lichtende wijzers van
zijn dashboard vaag en schemerig.
De robot-besturing regelt alles.
Enkele seconden; dan krijgt de
piloot zijn gezichtsvermogen te
rug: hij controleert de wijzerpla
ten. Hij bemerkt dat alles op on
navolgbaar-nauwkeurige wijze ge
regeld is door de automatische
piloot. Hij behoeft geen correctie
aan te brengen. Hij bemerkt dat
hij zijn gewicht bijna geheel ver
loren heeft. De riemen houd«n hem
stevig op zijn plaats. Hij glim
lacht. Hij weet dat hij door de
dampkring van de aarde is ge
schoten en dat weldra zijn raket
zich horizontaal zal neervlijen in
de ruimte en een baan, als kunst
matige meteoor, zal gaan vol
gen.
Gagarin en zijn Wostok (èn het
geestesbeeld van de kleine Hele
na die morgen twee jaar zal wor
den; zijn anderhalve minuut
na de lancering en na het afwer
pen van twee voortstuwingstrap-
pen zo hoog als nog nimmer een
mens geweest is en zij snellen
voort met een snelheid van 40.000
km. Binnen het kwartier ziet hij
door zijn periscoop Siberië,
Australië en Amerika
in éénmaal! Voortdurend
v-orden door registratietoestellen
polsslag, temperatuur, etc. geme-
*en. In de absolute stilte van de
lege ruimte nemen de geluiden
van het hart. de bloedsomloop en
de ademhaling enorme afmetingen
aanHelena wordt morgen
twee jaar".
Gagarin hééft die kinderverjaar
dag mogen beleven: hij landde,
na afremmen met behulp van te
genwerkende raketten en nadat,
volgens plan, twee der drie om
hulsels van de cabine verbrand
waren, bij het binnendringen in
de dampkring, met twee para
chutes. Ergens in Rusland.
Amerikanen
/~\P 5 MEI en 21 juli van het-
zelfde jaar voerden de twee
Amerikanen Alain Shephard
en V Lr gil Grissom even suc
cesvolle vluchten uit in een
Mercury-capsule. Het waren
slechts ballistische vluchten over
de Atlantische oceaan, maar zij
maakten de latere „echte" ruim
tevaarten van Glenn en Coo
per (op 15 mei) mogelijk. Coo
per de, tot nu toe, zesde Ameri
kaanse ruimtevaarder, maakte
22 omwentelingen om de aarde.
Een van de prachtige platen die
de geschiedenis van de ruimte
beeldend maken.
Deze door-en-door veilige projec
tor (met twee leuke films) krijgt u
thuisgestuurd voor f 18.- aan PMC-
chequeB. En dat bij een vergelijk
bare winkelwaarde van f 27.-. Dub
bel voordelig als u bedenkt, dat u
deze cheques bijeenspaart met
PMC-zegels 10 cent, die u zelf
verdient door de spreekwoordelijk
lage AH-prijzen. Conclusie?
Kom ook naar
Het „Standchen". de „liefdes
serenade", wordt toegepast door
verliefde insekten. Trouwens ook
amfibieën kennen deze schone
kunst om een vrouwtje te ver
overen. Krekels en sprinkhanen
zijn geduchte zangers in dit op
zicht. De krekel (sprinkhaan)
speelt op z'n dooie eentje, zij het
dan meestal in gezelschap van
duizenden anderen. Hij tracht dan
ook maar één vrouwtje naderbij
te lokken en niet een hele zwerm
(zoals dat voorkomt bij muggen
etc.). Ieder mannetje is solist en
het resultaat is dan ook dat er
tenslotte één wijfje op hem af
komt. Men heeft een sprinkhaan
wel eens voor de mikrofoon laten
zingen; de luidspreker stond in
een ander vertrek, waar het wijf
je vertoefde. Dat zij duidelijk de
mannelijke zang hoorde bewees
haar reactie: zij haastte zich naar
de luidspreker toe! Veldsprinkha-
nen zingen beide: mannetje en
vrouwtje zingen elkaar bij beurt
zang toe. heel gezellig. Wijfjes een
ter zingen nooit alleen; zij ant
woorden slechts. Kikkers ook zin
gen het vrouwtje naderbij. Zij
komt aanzwemmen- als hij op een
nlompeblad zit te musiceren.
Evenals de krekels etc., houden
de kikkers onderling manne-zang-
wedstrijden; zij kwaken tegen el
kaar op dat het een lieve lust is.
Ook andere geluiden (zoals druk
gepraat) kunnen kikkers aan het
kwaken zetten. Vooral de mense
lijke stem stimuleert hem: een
piano of viool doet hem niets, al
dus is gebleken.
John Herschell Glenn ging, ruim
een jaar eerder (op 20 februari)
driemaal rond de aarde. Hij was
toen veertig jaar oud, vader van
twee teenagers; voormalig oor
logsvlieger in de Tweede Wereld
oorlog en in Korea en hij ont
ving vijfmaal een zeer hoge on
derscheiding en andere ereteke
nen.
In 1957 verbéterde hij het Ameri
kaanse transcontinentale snel
heidsrecord. Met andere woorden:
een bijzonder mens! En dat is
ook een eerste voorwaarde voor
de pionier van de ruimte. On
danks de zekerheid dat „Barba
ra blauwe ogen heeft" en „kleine
Helena morgen twee jaar wordt".
1
De fijne Delicata chocoladeletters zijn er weer*Zwaar-
gewicht-letters voor licht-gewicht-prijs. *Ga nu vast uw
keuze doen. Dan zijn alle letters er nog
IS NEGENTIEN JAAR, één meter en zeventig
centimeter lang en ze loopt met snelle passen. „Sta
len platen en ijzer", zegt ze als ik vraag wat ze vervoert.
„Bijna altijd met aanhanger, nu rijd ik tweeëntwintig
ton." Hoe oud was u ook weer? „Negentien, dat zei ik
toch al; en op 12 december wordt ik twintig".
TVTOU ja, dat gesprek had niet
zo maar ineens plaats. Het
begon anders. Het begon met
een tweede kop koffie die ik de
ober had gevraagd en toen in
eens zag ik haar. Met zo'n
enorm gevaarte op een twintig
wielen of daaromtrent reed ze de
parkeerplaats van „Albert's R."
even buiten Zevenaar op. Ik keek
onwillekeurig en dacht: Knap ge
parkeerd. vriend. De deur van
de cabine ging open en een jong
meisje stapte naar beneden. Oh,
meneer is niet alleen, ging het
door m'n hoofd en ik bleef kij
ken om „meneer" te zien. Maar
er kwam niemand meer. Zou zij
al1 een...
Uitkijkpost
In dergelijke gevallen heeft een
mens een mond om te vragen,
nietwaar? Ze ging alleen aan een
tafeltje in het chauffeursrestau-
rant zitten en vroeg om koffie.
Ze had „Dag" gezegd tegen een
paar vrachtwagenchauffeurs, die
wat verderop zaten. Kennelijk
was ze dus „uit het vak", dat
bleek wel, want ze kenden haar.
„Hoi, Gerda", had er een ge
zegd
17 bent Gerda, vroeg ik
maar ineens. „Klopt, Gerda
T i b b e s m a", was het ant
woord. Of ik er bij kon komen
TVE ZWAARTEKRACHT VAN DE AARDE blijft de grote
moeilijkheid voor de strevers naar de Ruimte. Om deze
zwaartekracht te kunnen overwinnen, heeft men een ontsnap
pingssnelheid (dat is het woord) nodig van liefst 11.200 m/
sec. Wie weet dat het snelste projectiel van onze dagen de
loop van het kanon verlaat met een snelheid van 1.500 m/
sec, die zal begrijpen welk een kracht ervoor nodig is een
zo zwaar geheel van trappen etc. als een ruimteraket door
de dampkring in de Ruimte te stoten.
In het jaar 2000
TOCH DOET MEN HET! In het
begin van de eeuw bereikten
de vliegtuigen snelheidsrecords
van 200 km per uur. Nu bereiken
de raketten snelheden van 30.000
km en meer per uur. En hoger!
Men mag aannemen dat we, In
het jaar 2000, als we de nucleai
re krachten kunnen toepassen in
de ruimtevaart, tot snelheden zul
len kunnen komen die 150, mis
schien zelfs 200 maal zo groot als
de tegenwoordige zullen zijn. Lukt
dat dan zullen we een snelheid
van omstreeks 8 miljoen km per
uur kannen behalen ofwel 22.000
km per seconde. Seconde!
Is dat veel? Alle „veel" is be
trekkelijk. De snelheid van het
licht en daar hebben we in de
ruimtevaart mee te maken (en
hoe!) bedraagt 300.000 km per
seconde. Dat is dus nog ruim
schoots tienmaal zoveel als we
tJET BESTE kunt u hier-
voor de zg. elleboog-
jes-marcaroni nemen. U
kookt de macaroni op de beken
de manier in zeer ruim, kokend
water met weinig zout waarbij
een scheutje olie gevoegd werd.
Dat voorkomt eventueel plak
ken'van de macaroni. Zet uw
macaroni vooral niet te vroeg
op en laat ze niet te gaar wor
den, ze gaat ten slotte ook nog
ïa de oven.
U maakt een dikke gebonden,
witte saus: een Béchamel-
s a u s. (Zie het recept van de
groenekool, elders in dit blad.) In
dit geval mag de saus een ietsje
minder dik zijn. U roert er géén
kaas door.
U neemt fraaie champignons,
wast ze, ontdoet ze van mogelijke
ongerechtigheden en zet ze op met
wat water plus een scheut citroen
sap en een weinig zout. Na een
minuut of acht a tien zijn de
champignons klaar en dan laat
u ze uitlekken.
U heeft de nodige plakken Gel
derse ham bij de hand. Op iedere
plak legt u champignons en dan
rolt u de plak op.
Beboter een vuurvaste schotel,
doe er de elleboogjes in, leg er
de gevulde hamrolletjes op en
giet er de Béchamelsaus over.
Bestrooi de Béchamel met ge
raspte belegen Goudse kaas en
zet de schotel in de oven om er
een mooi bruin kleurtje op te
laten komen.
Verrukkelijkl
ooit, over een jaar of vijf-
t i g, hopen te halen.
En als we die snelheid beha
len, dan komen we weer voor
een nieuw en nogal akelig pro
bleem te staan. Dan krijgen we
iets dergelijks als indertijd met
de zg. geluidsmuur. Toen die
doorbroken moest worden (dus
toen vliegtuigen sneller zouden
gaan vliegen dan de snelheid die
het geluid heeft), toen kwam men
ook voor allerlei raadselen te
staan.
Sneller dan het licht
Als we de snelheid van het
licht zullen bereiken en dat is
misschien gelukkig! nog lang
niet het geval (nu dus „pas"
30.000 kmh (km per uur), dan
tienmaal (zoveel!) dan komen we
voor een heel griezelig probleem
te staan. Einsteins relativiteits
theorie (al uit 1905, tussen haak
jes) verklaart de snelheid van
het licht als de grootste snelheid
die in ons heelal mogelijk is.
Verscheidene geleerden hebben
ilch beziggehouden met wat er
gebeuren zou als een ruimte
vaartuig zich met een snelheid,
die de snelheid van het licht zou
benaderen, zou voortbewegen.
Dan zou voor de mannen
aan boord van dat vaar
tuig de tijd verlengd
worden!
Men zou het zo kunnen zeggen:
zowel de horloges als het hart
zouden „langzamer" gaan klop
pen. De vertraging van de tijd
zou invloed hebben op alle een
heden: op de seconde, de minuut,
het uur, het jaar. Alles zou lang
zamer gaan lopen en dat zon
der dat de mensen het
zelf zouden merken. Pas
wanneer de reis ten einde zou
zijn en men bijv. na twee
jaar op Moeder Aarde zou
weerkeren, dan zou alles er heel
vreemd uitzien. Want terwijl, tij
dens de reis, zijn tijd heel lang
zaam liep, zou op aarde de tzaak
haar normale gang zijn gegaan
en zou de aardse geschiedenis
OM
ASTRONAUT
DATUM
WENTE
TIJD
LINGEN
Gagarin
12 april 1961
1
1 u. 48 min.
Shephard
5 mei 1961
15 min.
Grissom
21 juni 1961
16 min.
Titov
6 aug. 1961
17.5
25 u. 18 min.
Glenn
20 feb. 1962
3
4 u. 55 min.
Garpenter
24 mei 1962
3
4 u. 56 min.
Nikolayef
11 aug. 1962
64
94 u- 35 min.
Popovich
12 aug. 1962
48
70 u. 59 min.
Schirra
3 okt. 1962
6
9 u. 13 min.
Cooper
15 mei 1963
22
34 u. 20 min.
Bykovsky
14 juni 1963
81
119 u. 6 min.
Tereshkova
16 juni 1963
81
70 u. 50 min.
Dan zien zij pas wat vijfhonderd
jaar geleden gebeurd is en pas
over 29 jaar in ons jaar 1992
zullen ze drie stipjes waarne
men op de Atlantische oceaan:
de schepen van Columbus op
weg naar de Nieuwe Wereld. In
1492."
zitten? Het „ja" klonk niet van
harte en niet ineenschauffeuse
Gerda Tibbesma keek eerst
eens even, overwoog en stemde
toen pas in. „Nou ja", veront
schuldigde ze zich even later,
„als meisje in dit vak val je na
tuurlijk wel een beetje op en het
„mag ik erbij komen zitten"
hoor ik zo dikwijls, dat je wel
altijd een beetje op een uitkijk
post zit. Maar wat wilt u eigen
lijk, als ik vragen mag?"
Weten, gewoon weten of u
op uw eentje die zware vrachtwa
gens rijdt, waarom, hoelang en
„Nou, ik ben dus Gerda Tib
besma, ik werd geboren in Ab-
bekerk en dat ligt niet ver van
Hoorn, want iedereen zegt al
tijd: Abbekerk, waar is dat? Bij
na twee jaar zit ik op vrachtwa
gens en ik vind het leuk. Nog
meer?".
Neen juffrouw Tibbesma, zo
"bedoel ik het niet. Ik ben niet
van de burgerlijke stand.
Uw vader leerde u dus rij
den en toen.
„Helemaal niet. Mijn vader is
landarbeider in de Wieringer-
meer en in dat Abbekerk is niet
één transportbedrijf. Maar in
Hoorn, he, daar begon het. Daar
was ik als meisje van zestien
jaar in huis bij een fotograaf.
En vlakbij zat een bedrijf met
vrachtwagens. Ik hoorde ze al
tijd starten en wegrijden en
soms de verhalen: die jongens
rijden de halve wereld rond en
komen overal. Dat zette me een
beetje aan het dromen, zo van:
zou ik ook wel willen."
misschien wel 100 of 1000 jaar
ouder zijn geworden.
Een griezelige gedachte! Het
behoeft geen betoog dat vele
schrijvers van ruimtevaartverha-
len (science fiction etc.) zich al
met dat thema hebben bezigge
houden.
Kijken in het verleden
In het boek „De geschiedenis
van de Ruimte" lezen wij welke,
voor de gewone mens, nog on
begrijpelijke mysteriën er le-
staan met betrekking tot de Ruim
te en de ruimtevaart. Zo is het
begrip „tijd" iets dat grote eisen
stelt aan het denkvermogen.
„Laten we ons even inden
ken" zo wordt in het boek be
toogd, „dat aardse ruimtereizi
gers zich zouden ontschepen,
als bij toverslag, op dit mo
ment, op een planeet die zich,
op een afstand van 500 lichtjaren
van de aarde bevindt. Eén
lichtjaar is de afstand die het
licht, dat zich met een snelheid
van 300.000 km per seconde
voortbeweegt, in een jaar af
legt; dus 9.461 miljard km!) La
ten we veronderstellen dat deze
planeet bewoond zou zijn door
wezens die de beschikking zou
den hebben over waamemings-
apparaten waarmee ze de Aar
de zouden kunnen bekijken. Dan
zou het 500 jaar duren, vóórdat
men op die planeet zou kunnen
zien wat er op dit moment op
onze aarde gebeurt. Laten we
veronderstellen dat ze nu, ter
wijl wij dit lezen, hun kijkers
op onze aarde gericht hebben. ,fiag" zei ze en weg was ze..
Gerda zwaaide tegen twee
chauffeurs die weer weggingen.
„Naar Frankfort", riep de een,
„eind van de week weer thuis".
„Hou je haaks", was Gerda's
antwoord en tegen mij:
„Nou, vraag dan maar".
,,lk wist dat er in Limmen een
koffiehuis was waar de chauf
feurs komen en ik wist ook:
daar hebbent ze een meisje no
dig. Ineens zei ik tegen mezelf:
Gerda, zei ik, geen dienstmeis
je meer, maar koffie inschen
ken. Ik ging en kon er meteen
beginnen. Nou, je voelt het wel,
daar zag ik de jongens elke dag,
daar zat ik helemaal bij het
vuur en midden in de verhalen."
Zeventien was Gerda Tibbesma
toen en één ding stond zo vast
als een huis: fee zou leren auto
rijden. Zuinigjesaan deed ze met
haar verdiende geld en stapte
naar een rijschool. Niemand had
in de gaten dat ze nog geen acht
tien was en dat bleek pas bij het
invullen van de papieren. Maar
goed, Gerda kreeg rijles, Gerda
werd achttien en tien dagen la
ter ging ze op voor haar rijbe
wijs. Geslaagd, de eerste keer.
„Jongens, hoe doe ik dat, ik
wi) die zware kar
ren ook rijden",
informeerde Gerda
in het koffiehuis
bij de chauffeurs.
„Kind, laat ons niet
lachen, geef jij me
nu maar een bakje
koffie en ga van
avond netjes bij je
moeder slapen",
lachten de mannen
terug.
Maar Gerda Tib
besma vond het
helemaal niks om
te lachen. Ze wilde
gewoon vrachtwa-
genchauffeuse wor
den en ze zag niet
in dat daarover al
leen maar grapjes
waren te maken.
„Ik heb ze ver
der niks meer ge
vraagd en ben
een baan gaan
zoeken", vertelde
Gerda en sloeg
haan kortgelaars-
de benen in een
spijkerbroek over
elkaar. ,&ij een
naar Bazel, stomerij in Hoorn
kon ik direct beginnen: een
kleine bestelauto en ik kreeg
een routelijst met veertig plaat
sen en dorpen. Oh, wat was tic
blij. Dit moet het begin zijn,
dacht ik, hier ervaring opdoen
en dan het zware materiaal.
Aldus nam Gerda lessen op een
vrachtwagen. Drie. alles bij elkaar
en ze slaagde opnieuw. „Nu of
nooit vond ik", zei Gerda en
zette een advertentie: „Welk trans
portbedrijf wil meisje gelegenheid
geven op een vrachtwagen te rij.
den?"
Ze kreeg drie brieven, maar als
ze ergens kwam, werd er lachend
gezegd: „Zus, we dachten dat je
een stevige tante was, je bent nog
een kind, ga maar flensjes bak
ken."
Probeer het eens bij Dinges
in Uithoorn, wist iemand en Ger
da erheen. Kijk, het succes lachte
haar plotseling tegemoet en eind
1962 reed Gerda Tibbesma voor
het eerst met vijftien ton auto-on
derdelen naar Frankrijk. Niet
ze ooit eerder de grens over was
geweest, maar Gerda lachte maar
eens tegen de Franse douaniers,
alle papieren waren in orde en ze
leverde haar vracht keurig af,
midden in Parijs.
„Wat heb je daar smalle
straatjes als je van de boule
vards afgaat", lacht ze nu; „dat
is pas werk op de centimeter-, ora
daar zonder brokken doorheen
te komen."
Vooruit kijken
En toen begon het pas echt.
Gerda van negentien klom op de
zwaarste wagens. „Ik heb wel
twintig merken gehad", zegt ze.
„Ik reed Mercedes en Volvo Daf,
Scania Vabis, Krupp, enfin noem
ze allemaal maar op. Midden in
de winter met tweeëntwintig en
een halve ton stalen platen naar
Duitsland. Die Autobahn, dat vird
ik plezierig rijden, maar er zit
ten veel hellingen in en het was
soms spiegelglad. Je moest er
met een aanloopje tegenop, an
ders gleed je terug. En dan voor
al niet aarzelen, altijd ver voor
uit kijken om te zien of je je
snelheid kunt houden. Naar
Frankfort ging ik met dat staal.
Bij de grens stapte ik uit en ging
naar de douane. Waar is de chauf
feur?, vroegen ze. Dat ben ik, zei
ik en ik zag de glimlachjes. Maar
toen er verder niemand meer uit
stapte, vonden ze het vreemd en
gingen in de cabine kijken. Mo
gen we uw rijbewijs eens zien.
Dat mocht en toen pas geloofden
ze het. Maar in het buitenland
mag je pas rijden als je eenen
twintig bent. We moeten u hier
vasthouden, zeiden ze. Da's best,
als je maar een goed bed voor
me hebt, zei ik. In een half uur
had ik een ontheffing en kon ik
verder."
„Uitkijken en opletten", vindt
Gerda, „dat zijn de belangrijkste
zaken. Je rijdt ten slotte met
een spulletje van tachtigduizend
gulden. Soms was alleen de
vrachtprijs al achtduizend gul
den. Daar moet je eens de vracht
zelf bijtellen, dan weet je met hoe
veel geld je op stap bent".
Ciot-u n-t-niiiii
In de cabine van de auto sla
pen als het buiten twaalf graden
vriest, diep in de slaapzak, het
zijn voor dat meisje van negen
tien jaar uit Abbekerk de ge
woonste zaken.
Koos van Splunter (22
jaar) is ook chauffeur, ook op de
lange rit. „Koos is nu net terug
uit Italië, vier weken wegge
weest, maar ik heb hem ge
zegd: ik vind het best dat je op
het buitenland blijft rijden, maar
het weekeinde in Nederland, an
ders gaan we ons met Kerstmis
niet verloven. Ik weet het wel,
ik heb zelf altijd geizegd als
iemand vroeg waarom ik op
vrachtwagens reed: het is voor
mij hetzelfde als het water voor
een zeeman maar een zeeman
komt toch ook wel eens thuis? En
bovendien: Koos i s geen zeeman."
Gerda Tibbesma betaalde en
stond op. „De Autobahn wacht",
lachte ze en wandelde „Alberts
R." uit. Even later was ze er
weer: Als je me nog iets moet
vragen: vrijdag ben ik weer
thuis, terug uit Bazel. Dat kun
je nu nog afspreken, omdat er
geen sneeuw ligt. In januari is
dat weer anders. Dag, lot
ziens."
Een één-meter-zeventig-chauf-
feuse kroop weer in haar
cabine, zei „dag" tegen Zeve
naar en verdween. Richting Bfl*
zei.
