Nieuwe spoelmachine
op de limonadefabriek
„Zakkenplakken'' vroeger huisindustrie
350 jaar papierindustrie in de Zaanstreek
4
AH-FLITSEN
De ivitbesneeuwde molen op de
achtergrond de bakermat van
I de papierindustrie pee/? dit
plaatje een oer-Hollands cachet.
I voudigste tot de meest luxueuse
uitvoering.
I Dicht bij huis vond men gr ote af
nemers in de belangrijke Zaanse
levensmiddelenindustrie, maar te
gelijkertijd richtte men zich op tal
van andere bedrijfstakken in
de Zaanstreek zowel als elders in
ons land waar behoefte bestond
aan papier voor verpakkingsdoel
einden. De oude handzakkenplak-
kerijen konden zich in deze ont
wikkeling uiteraard niet handha
ven. Hun geringe produktie moest
het veld ruimen voor de moderne
papierwarenfabrieken waar de
fraaiste emballage-artikelen bij
miljoenen stuks worden gepro
duceerd. Het is niet eenvoudig te
begrijpen hoe de Zaanse papier
fabricage en -verwerking in 3%
eeuw is meegegroeid met de wij
zigingen in levensgewoonten en
denkbeelden van de mensheid. Hoe
het papier in deze ontwikkeling
een grote rol heeft gespeeld; im
mers, door boeken en kranten
konden nieuwe denkbeelden onder
de mensen ingang vinden, maar
dankzij speciale bewerkingsme
thoden werd het ook mogelijk ar
tikelen zodanig te verpakken dat
zij langer bewaard konden blijven
en over grotere afstanden geëx
porteerd worden. Het geheel
vormt een boeiende geschiedenis,
die men kan bestuderen in het
Molenmuseum te Koog aan de
Zaan, de enige werkende papier
molen ,,De Schoolmeester" in
Westzaan en de moderne grote
pakpapierfabriek Van Gelder Zo
nen te Wormer met een capaciteit
van circa 60.000 ton papier per
jaar. De Zaanse papiexwaren- en
cartonnage-industrie omvat 15 be
drijven waar papier als grondstof
wordt gebruikt. Wanneer men „de
Papieren Waereld" nog ruimer
neemt, dan blijkt de Zaanstreek
ook met boek- en kunstdrukke
rijen een goed figuur te slaan.
Kortom „Zaanstreek en Pa
pier" vormt een boeiend facet van
de veelzijdig georiënteerde Zaanse
nijverheid
betreft, worden tegemoet gezien.
Het zal nu mogelijk zijn om met
de twee spoelmachines een res
pectabele uurproductie te halen.
Daar ook voor de Kerstdagen en
Oud en Nieuw weer gerekend mag
worden op een grote vraag naar
wynen en advocaat is deze nieuwe
aanwinst dus weer een grote stap
voorwaarts en de mensen in de li-
monadefabriek en de wijnkelder
zijn er best mee in hun schik.
Vermeldenswaardig is nog dat de
nieuwe spoelmachine een z g. 10
rijen is, de oude machine was een
6 rijen. Mede hierdoor is de capa
citeit belangrijk hoger dan de
oude machine.
Als deze Flitsen uitkomt, dan na
deren wij alweer met rasse schre
den het Sint Nicolaasfeest, dus ik
zou zeggen, wees spaarzaam man
nen om straks voor de vrouw en
kinderen iets leuks in de schoen
te kopen. Wat gaat zo'n jaar toch
snel voorbij; als wij een blik te
rugwerpen dan is er ook veel ge
beurd. Onze voetbalclub kwam wel
niet altijd met mooie cijfers uit de
bus maar hield toch steeds vol.
De eerste avond van de PV was
een zeer geslaagde avond, met als
spreker en inleider onze 2e voor
zitter, de heer Pilger en zo kunnen
wij wel door gaan, er is altijd voor
een ieder wat by.
Zo vierden op 10 oktober de heer
en mevrouw J. de Boer (exp.) hun
25 jarig huwelijksfeest; de kamer
was omgezet in een bloementuin
vol mooie cadeaux. Onze felicitatie
deden wij gepaard gaan met een
enveloppe met inhoud. Nog vele
goede en gezonde jaren toege
wenst.
De heer en mevrouw Van Wessen-
dorp hopen op 20 december hun
25 jarig huwelijksfeest te vieren
maar daar komen wij in de vol
gende Flitsen nog even op terug.
Op 19 november is de heer K. Jan
sen (T.A.121/2 jaar in onze
dienst, en G. J. de Jong 22 no
vember 12 \'z getrouwd en dan slui
ten wij hierbij de feestagenda af.
Op 8 oktober waren 12V2 jaar in
dienst de heren Barteling, Delfor-
no en J. Boon, die allen de zilveren
vork en lepel van de heer Schud-
deboom in ontvangst mochten ne
men.
Zo wordt er wel eens gezegd, nu
ja 12*2 jaar is nog niet zo lang
en toch wordt er in ons bedrijf
nog aandacht aan geschonken
met een gezellig samenzijn en een
vrije dag en niet te vergeten de
enveloppe van het Personeels-
fonds.
Om even iets te zeggen over een
hobby, want je hoort nog maar zo
vaak, och ja, die winteravonden
zijn wel gezellig, maar wat moet
je zo'n hele avond doen.
Als een ieder van ons het verslag
van de heer Zeeman in de vorige
krant over vrijetijdsbesteding van
de fam. Besse goed gelezen heeft,
wat is het dan toch nuttig en
leerzaam om iets van deze hobby
over te nemen; het hele gezin
vaart er wel bij, een mens die leeft
moet wat om handen hebben om
zijn geest fris te houden.
Nu zullen wij onze ziekenlijst eens
bekijken.
Zoals u allen bekend is, heeft de
heer D. Vethaak (CM) een vrese
lijke val gemaakt, maar wij mogen
gerust zeggen dat er een wonder
is gebeurd. Gelukkig is het nu zo,
dat Vethaak langzaam vooruit
gaat en dat is voor zijn vrouw en
kinderen een grote blijdschap en
dankbaarheid. Volgens de laatste
berichten maakt hij het gelukkig
goed.
Ook wij hopen en wensen dat hij
straks weer geheel hersteld in
zijn gezin mag terugkeren, daar
om onze beste wensen voor een
spoedig herstel.
Met de heer E. Roos gaat het ge
lukkig ook goed; dat wordt bij de
dag beter, dus laten wij hopen dat
het zo mag blijven.
Ook de heer D. Vonk is na de
operatie aan de kaak weer aan de
betere hand. Er komt wel wat ge
duld bij, maar als alles maar weer
goed komt dan moet men dit maar
opbrengen en wij hopen dat alles
weer gauw goed mag worden.
De heer Binsbergen is alweer zo
ver beter dat hij halve dagen kan
werken. De heer L. de Vries had
het ongeluk om met zijn duim
tussen de deur van de kabine te
komen wat ook een pijnlijke ge
schiedenis is.
Mej. C. Helsloot heeft voor halve
dagen het werk hervat.
De heer v. d. Wijngaart (BB) gaat
langzaam vooruit, maar gelukkig
is er een hele verbetering waar
te nemen, dus onze beste wensen
voor een geheel herstel toe
gewenst.
De heer van Noort is nog onder
behandeling en we hopen voor hem
dat alles weer goed mag komen
om weer gezond in ons bedrijf
terug te keren.
Ook een groet van ons allen aan
de heer v. d. Burg (HK); wij
wensen hem een spoedige en alge
hele beterschap toe.
De heer van Doorn (exp.) moest
ook voor een operatie opgenomen
worden, maar is nu weer aan de
betere hand.
De heer H. de Vries is ook al een
paar weken wegens ziekte thuis;
we hopen op een spoedig herstel.
Papier speelt in onze samenle
ving een grote rol, als gebruiks
voorwerp (zakken, servetten, enz.)
en communicatiemiddel (kranten,
boeken, enz.). De wereldproductie
bedroeg in 1950 ruim 45 miljoen
ton, waarvan 20 bestemd was
voor kranten, tijdschriften en der
gelijke.
Nog enkele cijfers: Nederland
staat met een papierverbruik van
47 kg per hoofd der bevolking op
de achtste plaats. Van deze 47 kg
dient 60 r/c voor verpakking en
reclame, 30 voor dagbladen en
tijdschriften, de rest voor boeken,
administratieve- en onderwijsdoel
einden.
Witte kunst.
Er zijn vele eeuwen verlopen al
vorens we tot een dergelijk hoog
papierfabricage kwamen. De. Chi
nese uitvinding werd via de Ara
bische landen in Europa bekend
als „witte kunst" en was reeds in
de middeleeuwen een handelsarti
kel, dat naast het veel duurdere
perkament in een behoefte voor
zag. Grafelijke rekeningen uit
1352 vermelden al de aankoop van
papier in Troyes (Frankrijk) en
Lombardije (Italië).
Het duurde tot omstreeks 1590
alvorens in ons land de eerste po
gingen tot papierfabricage wer
den gedaan in Dordrecht en Alk
maar. Zonder succes overigens,
maar in 1593 had een nieuwe po
ging met een Gelderse water
krachtmolen in Apeldoorn gunsti
ge resultaten. De Zaanstreek
bruiste in die tijd reeds van on
dernemingslust. Na de uitvinding
van de houtzaagmolen door Cor
nells van Uitgeest was de grond
slag gelegd voor vele bedrijven, de
basis voor de huidige Zaanse in
dustrie.
Men pakte van alles aan, ging
uit de Zaan ter robben- en walvis
vangst in het hoge Noorden en
haalde specerijen uit Oost-Indië.
Het klimaat was dus gunstig toen
omstreeks 1600 de eerste Zaanse
papiermolen in bedrijf kwam.
Geen wonder, dat de faam van het
Oud-Hollands papier voor een
groot deel aan het produkt van
de Zaanse papiermolens is te dan
ken. In archieven van vele lan
den, zowel in als buiten Europa,
vindt men de prachtige vellen die
de eeuwen trotseerden. Alleen een
uitmuntend vakmanschap en liefde
voor het werk konden de voortref -
ER IS GEHEID, of beter gezegd, gepulst, in de Limonade-
fabriek; enkele betonnen palen werden in de grond gedre
ven en hierop is een zware betonnen vloer gestort. Dit alles was
nodig om een goede ondergrond te krijgen voor het plaatsen
van de nieuwe spoelmachine.
I Door de steeds groter worden
de vraag naar limonades, wij
nen en potten pindakaas was de
capaciteit van de oude spoel
machine veel te klein geworden
en vele malen moest in de vroe
ge morgen of late avond wor
den gewerkt om aan de grote
vraag naar schoon glaswerk te
kunnen voldoen.
Duizenden flessen limonade zijn
er de afgelopen zomer door dor
stige kelen opgeslurpt en ook wy-
nen hadden een dermate grote af
trek dat het bijna niet meer bij te
houden was. Geen wonder dus dat
een tweede spoelmachine, die de
flessen van binnen zowel als van
buiten helder en schoon moet ma
ken geen overbodige luxe is.
Door het plaatsen van deze ma-
I chine is de capaciteit van het te
I wassen glaswerk meer dan ver-
t, dubbeld en een eventuele volgen-
een amusant straattatereeltje bezorgde de heer A. H. Groot de le prijs c}e> warme zomer kan dus nu met
bij de leuke foto's. een gerust hart, waar het flessen
De Zaanstreek houdt zich reeds 3eeuw bezig met het fabri
ceren van papier, een periode waarin zich uiteraard een grote
omwenteling heeft voltrokken. Van de eerste Zaanse papiermo-
len, die omstreeks 1600 in Zaandijk met windkracht papier voort-
I bracht, tot het huidige fabriekscomplex van Van Gelder Zonen
J te Wormer is een grote stap.
Maar toch is de afstand tussen
verleden en heden in werkelijk
heid niet zo groot. Met een auto
doet men er niet langer dan een
half uur over. Dat is de tijd die
nodig is om van de enige nog wer
kende papiermolen ter wereld
„De Schoolmeester" te Westzaan
te rijden naar Van Gelder Zo
nen in Wormer.
felijke gelijkmatige kwaliteit be
reiken.
Het oude handwerk kon zich
niet handhaven. In de 19e eeuw
voltrok zich ook in de papierma
kerij het overgangsproces naar
machinale vervaardiging. De klap
kwam hard aan. Het merendeel
van de oude papiermakersfirma's
wist zich niet aan te passen aan
de industriële revolutie en ging
ten onder. Van de 60 papiermo
lens die eens in de Zaanstreek
werkten, bleef alleen „De School
meester" in Westzaan over, als
mede het moderne bedrijf van Van
Gelder Zonen, dat uitgroeide tot
één van de grootste papierfabrie
ken.
„De Schoolmeester" als cul
tuurmonument voor het nage
slacht bewaard gebleven is nog
steeds in bedrijf. Uit de oudtijds
gebruikelijke grondstoffen maakt
men vandaag de dag nog steeds
Zaans bordpapier. Men kan zich
hier een fraai beeld vormen van
de manier waarop het papier
eeuwenlang werd vervaardigd.
Zakkenplakken.
Zaanstreek en papier gaan dus
reeds eeuwenlang samen. Echter
niet alleen bij de fabricage van
papier, ook de verwerking heeft
door de jaren heen een grote rol
gespeeld. Vroeger hield men zich
intensief bezig met het z.g. „zak
kenplakken", dat is het met de
hand vervaardigen van winkel
zakken. Aanvankelijk werd deze
bezigheid voornamelijk als huisin
dustrie uitgevoerd. Bij de opmars
van het verpakte artikel in onze
moderne eeuw zagen de zakken-
fabrikanten hun grote kans. Zij
gingen zich met moderne machi
nes toeleggen op het in grote hoe
veelheden vervaardigen van ver
pakkingsmateriaal van de een-
